29

Miasto przedkapitaiistyczne pozostawało w zależności od wsi, lecz zarazem było od niej ściśle odgraniczone. W kapitalizmie przemysł sprawił, że granice między miastem a wsią stały się bardziej elastyczne. Rolnictwo zostało skapitalizowane i zmechanizowane, poddane wpływom czynników społeczno-ekonomicznych podobnych do tych, które działają w innych sektorach produkcji. W wyniku tego procesu różnice w sposobach życia społecznego pomiędzy wsią a miastem coraz bardziej się zacierają. Jeżeli przestrzeń jest rozumiana w sensie społecznym, a nie tylko fizycznym, można powiedzieć, że miasto i wieś przestają istnieć. Zamiast nich pojawia się rozróżnienie pomiędzy _;,środowiskiem zabudowanym" a środowiskiem „otwartej przestrzeni”¹.

2.    We wszystkich społeczeństwach przedkapitalistycz-nych ludzie żyli blisko natury — w wielu kulturach człowiek postrzega siebie jako część świata przyrody na sposób zupełnie obcy Zachodowi. Wybudowane środowisko społeczeństw kapitalistycznych wprowadza radykalny rozdział pomiędzy życiem człowieka a przyrodą. Dzieje się tak przede wszystkim w kapitalistycznym miejscu pracy, gdzie zarówno charakter [ wykonywanych zajęć, jak i umiejscowienie fabryki lub biura oddziela człowieka od wpływów gleby, pogody i pór roku. Proces ten pogłębia się wskutek umiejscowienia stanowiska pracy w miejskim środowisku utowarowionej przestrzeni. Większość z nas spędza znaczną część życia w miejscach niemal całkowicie ukształtowanych przez człowieka.

3.    Czynniki wpływające na rozmieszczenie dzielnic miejskich wynikają z podstawowych cech społeczeństw kapitalistycznych, a zarazem nadają im dodatkowy wymiar. Powyższa uwaga może wydawać się truizmem, jednak w rzeczywistości ma pewne znaczenie w związku z aktualną dyskusją o mieście, inspirowaną przez marksizm. Niektórzy twierdzą z przekonaniem, że z przyczyn określonych w dwóch poprzednich punktach coś takiego jak „socjologia miasta” w ogóle nie istnieje. Skoro sztuczne środowisko jest integralną cechą społeczeństwa kapitalistycznego, jego analiza może być przeprowadzona wyłącznie na gruncie interpretacji lej formy społeczeństwa jako całości. W znacznej mierze podzielam ten pogląd, ponieważ wydaje mi się, że wszystkie zjawiska opisane w poprzednich rozdziałach—produkcja kapitalistyczna, konflikt klasowy i państwo — mają bezpośredni związek z pizekształcaniem się środowiska miejskiego w „środowisko zabudowane”.

Po uznaniu tego stwierdzenia za bezsporne pozostaje nam jeszcze slormułować pojęcia umożliwiające analizę kapitalistycznego życia miejskiego ze wskazaniem jego odniesień do całości społeczeństwa. Próbą sprostania temu zadaniu jest sformułowana przez Rexa „teoria klas zamieszkania” (hou-smgclass)*. Idee Rexa interpretowano przede wszystkim jako dążenie do stworzenia bardziej zadowalającej teorii układu dzielnic oraz rozwoju miast niż oferowana przez szkołę chicagowską. Rex twierdzi, że podejście ekologiczne opiera się na zbyt mechanicznym ujęciu procesów ekologicznych, które mają określać właściwości dzielnic miejskich. Proponuje zamian perspektywę, która zwraca uwagę na czynne próby działywania mieszkańców miast na środowisko, w którym '■yją. Ponieważ Rex opiera się na materiałach brytyjskich, jego ^ace stanowią korzystną przeciwwagę dla tendencji szkoły łagowskiej — a także wielu innych analiz życia miejskiego ⁰ zbyt dużego uzależnienia od badań amerykańskich. "

^oraz. inne publikacje Rexa.

117

1

W interesujący sposób omawia te zagadnienia David Harley. SocialM<ii‘' cliii/ llie City, London 1973.