26

XVIII, jak pisze Aries, rodzina zaczęła „odgradzać się od społeczeństwa”, „odpychać je poza rozszerzającą się coraz bardziej sferę życia prywatnego”*. Poczynając od zamożniejszych. domy przybierały nowocześniejsze formy z korytarzami zapewniającymi prywatność i z pokojami dziennymi oddzielonymi od sypialni.

Zanim to nastąpiło, pojawił się, według Stone’a. drugi typ życia domowego, który objął tylko niektóre grupy społeczne i trwał od wczesnego wieku XVI do początku XVIII. Autor nazywa go dość niezręcznie „ograniczoną patriarchalną rodziną podstawową”. Dotyczy! przeważnie wyższych warstw społecznych i był typem przejściowym pomiędzy istniejącą jeszcze formą wcześniejszą a rodziną współczesną. Lojalność łącząca dawniej rodzinę podstawową z innymi rodzinami i ugrupowaniami w społeczności lokalnej osłabła i została zastąpiona posłuszeństwem wobec państwa. Władza mężczyzny jako głowy domu została wzmocniona w rodzinie, odzwierciedlając jego świecką władzę w państwie, a rodzina podstawowa stała się wyraźnie wyodrębnioną jednostką.

Powstanie „zamkniętej rodziny podstawowej”, stanowiącej fundament organizacji rodziny, jaka przetrwała do XX wieku, charakteryzuje kilka charakterystycznych cech. Stone określa je wspólną nazwą „emocjonalnego indywidualizmu". Tworzenie się więzów małżeńskich stawało się coraz bardziej sprawą osobistego wyboru osób zainteresowanych, mimo rozwoju charakterystycznych dla poszczególnych klas wzorców zalotów. Coraz większy wpływ na wybór małżonka miała potrzeba związku oferującego przywiązanie lub miłość, coraz bardziej kierowano się normami ustanawiającymi specyficzny związek pomiędzy seksualnością a małżeństwem. Relacje między rodzicami a dziećmi również zyskiwały silniejsze

‘ Tamże, s. 224.

zabarwienie emocjonalne, przy czym na pierwszy plan wysuwała się troska o właściwe „wychowanie” dzieci. Dominacja tego typu rodziny w społeczeństwie jako całości nie nastąpiła jednak bynajmniej w wyniku prostego procesu ciągłego rozszerzania wpływów. Po drodze dokonywały się bowiem rozmaite zwroty i przemieszczenia.

Płeć, patriarchat i rozwój kapitalistyczny

Jednym z najważniejszych czynników oddziałujących w szczególności na socjologię rodziny, którego konsekwencje obcjmu-jąjednak szerszy obszar analizy socjologicznej, jest twórczość współczesnych feministów. Feininiści zajmują się przede wszystkim analizą źródeł patriarchatu — dominacji mężczyzn nad kobietami w rodzinie i w kontekście innych instytucji społecznych. Badania antropologiczne wykazują, że wszystkie społeczeństwa, będące przedmiotem rzetelnych badań, są patriarchalne, choć obserwuje się wyraźne różnice, jeśli chodzi o stopień i naturę męskiej przewagi*.

Przedstawione w poprzednim paragrafie przeobrażenia rodziny wywołały sprzeczne tendencje określające pozycję społeczną kobiet. Z jednej strony rozdział pomiędzy domem a miejscem pracy, który u schyłku XIX wieku stał się regułą, przyczynił się do wzmocnienia związku pomiędzy kobietą a domem. I ta ideologia wydaje się najpierw ukształtowana w wyższych sferach systemu klasowego, a następnie przeniesiona do innych klas. Pogląd, że „miejscem kobiety jest dom”

•Istotne i szeroko komentowane spostrzeżenia por. Nancy Chodorov. The fopmduction of Motheruig. Berkeley 1978: przegląd istotnych danych wtropologicznych. w tym obszerne omówienie społeczeństw Trzeciego Świata fot. Barbara Rogers. The Domestication of Women, London 1980.

135