6 (1434)

jak ludzkość i śmiertelność. Pojęcia naukowe różnią się'od pojęć zdroworozsądkowych nie tylko swą abstrakcyjnością. Różnią się tym, że charakteryzują wewnętrzne strukturalne własności, wyabstrahowane ze znanych własności, przejawiane przez ograniczone klasy przedmiotów zazwyczaj w bardzo specjalnych warunkach, tym, że są powiązane ze zjawiskami dostępnymi bezpośredniej obserwacji tylko za pośrednictwem złożonych operacji logicznych i eksperymentalnych i że formułuje się je po to, by systematycznie wyjaśniać obszerne klasy różnorodnych zjawisk.

6. Podana przez nas charakterystyka nowoczesnej nauki, w przeciwstawieniu do zdrowego rozsądku, podaje ważną różnicę-wynikającą ze świadomego dążenia nauki do kontrolowania osiągniętych przez nią wyników poznawczych przez wielokrotną konfrontację z krytycznym świadectwem danych obserwacyjnych, uzyskanych w starannie kontrolowanych warunkach. Jednakże, jak mieliśmy już okazję zaznaczyć, nie znaczy to, że przekonania zdroworozsądkowe Są zawsze mylne albo też nigdy nie znajdują uzasadnienia w faktach empirycznie sprawdzalnych. Znaczy to tylko, że zdroworozsądkowych przekonań nie poddaje się, w myśl jakiejś ustalonej zasady, systematycznej kontroli przez konfrontację ich z danymi uzyskanymi w celu określenia dokładności i zakresu stosowalności owych przekonań. Znaczy to także, że dane dopuszczone w nauce jako miarodajne muszą być uzyskan^przy pomocy metod opracowanych z troską o wyeliminowanie znanych źródeł błędów; znaczy to ponadto, że wartość dostępnych danych potwierdzających pewną hipotezę proponowaną jako odpowiedź na problem będący przedmiotem badań ocenia się w oparciu o kryteria oceny, których autorytet z kolei opartyjest na wynikach ich zastosowania w obszernej klasie badań. W związku z tym, poszukiwanie wyjaśnienia w nauce nie jest po prostu poszukiwaniem jakichkolwiek „pierwszych zasad'¹, które prima facie nadają się do przyjęcia i wyjaśniają w sposób mglisty znane „fakty" potocznego doświadczenia. Wprost przeciwnie, jest to poszukiwanie hipotez wyjaśniających istotnie sprawdzalnych, wymaga się bowiem, iżby posiadały logiczne konsekwencje dostatecznie precyzyjne, ażeby nie były zgodne z dowolnym niema] stanem rzeczy. Poszukiwane hipotezy muszą więc podlegać możliwości odrzucenia, zależnie od wyników prób ich krytyki mających na celu ustalenie faktów i stanowiących integralną część badań naukowych.

Różnicę przed chwilą opisaną można również ująć w powiedzeniu, iż wnioski naukowe, w przeciwieństwie do przekonań zdroworozsądkowych, są rezultatami stosowania metody naukowej. Nie należy jednak formuły tej niewłaściwie interpretować. Nie należy jej tak rozumieć, jakby na przykład głosiła, że stosowanie metody naukowej w praktyce polega na przestrzeganiu z góry ustalonych reguł, które prowadzą do odkryć eksperymentalnych albo do zadowalających wyjaśnień ustalonych faktów. Nie istnieją w nauce reguły dokonywania odkryć i wynalazków,, podobnie jak nie ma takich reguł w sztuce. Nie należy również przypuszczać, że wedle tej formuły, kierowanie się metodą naukową polega na stosowaniu we wszelkich badaniach, niezależnie od ich przedmiotu i od rozważanego problemu, jakiegoś specjalnego zespołu technik badawczych (np. takich jak techniki pomiaru stosowane w naukach fizykalnych). Taka interpretacja rozważanego dictum jest karykaturą jego treści, a samo powiedzenie jest (w każdym razie przy tej interpretacji) niedorzeczne. Wreszcie,.nie należy formuły owej interpretować jako twierdzenia głoszącego, że stosowanie metody naukowej skutecznie eliminuje indywidualną stronniczość we wszelkiej formie_lub wszelkie źródło błędu, jaki w''wypadku nie zastosowania tej formuły mógłby zagrozić wynikowi badań, a jeszcze ogólniej, że metoda naukowa zapewnia prawdziwość każdemu wynikowi uzyskanemu w trakcie badania opartego na zastosowaniu tej metody. W rzeczywistości bowiem nie istnieją takie gwarancje i żadne z góry ustalone układy reguł nie mogą automatycznie zabezpieczyć przed ukrytymi uprzedzeniami i innymi przyczynami błędów, mogącymi wpłynąć niekorzystnie na przebieg badań.

Stosowanie metody naukowej polega na wytrwałym sprawdzaniu uzasadnień, dokonywanym zgodnie z ustalonymi zasadami, które służą do oceny metod uzyskiwania przesłanek oraz do ustalania siły uzasadniającej tych przesłanek. W świetle kryteriów określonych przez owe zasady stwierdzone przesłanki mogą być mocnym poparciem danej hipotezy. Fakt ten me gwarantuje jednak prawdziwości hipotezy nawet wówczas, gdy przyjmiemy, że przesłanki są prawdziwe — chyba że wbrew zasadom przyjętym zwykle dla danych obserwacyjnych w naukach empirycznych, stopień potwierdzenia w danym wypadku jest taki, jak stopień potwierdzenia wniosku ze względu na przesłanki w poprawnym wnioskowaniu dedukcyjnym. Widzimy zatem, że różnica między rezultatami poznawczymi nauki i zdrowego rozsądku, polegająca na tym, że te pierwsze uzyskuje się metodą naukową, bynajmniej nie gwarantuje prawdziwości wyników naukowych. Natomiast implikuje ona, że przesłanki, na których opierają się wnioski naukowe, spełniają kryteria takie, iż znaczny procent wniosków opartych na przesłankach o podobnej strukturze pozostaje w zgodzie z dodatkowymi danymi faktycznymi, jeżeli się je uzyska, podczas gdy przekonania zdroworozsądkowe przyjmuje się zwykle bez krytycznej oceny dostępnych przesłanek.

Kontynuację tych rozważań musimy odłożyć na później. Należy dodać tu jeszcze jedną uwagę. Jeżeli wnioski naukowe są rezultatem badań prowadzonych zgodnie z określoną metodą uzyskiwania i oceny danych, to zaufanie do owych wniosków jako do wniosków uzasadnionych musi mieć za swą podstawę zalety owej metody. Musimy przyznać, że zasady oceny danych charakteryzujące tę metodę zostały, w najlepszym wypadku, tylko częściowo skodyfikowane w sposób wyraźny i przede wszystkim działają jako nawyki umysłowe kompetentnych badaczy w trakcie wykonywania badań. Ale mimo to świadectwa historyczne, ukazujące, co uzyskano przy pomocy metody w zakresie godnej zaufania i systematycznie uporządkowanej wiedzy, pozostawiają niewiele miejsca poważnym wątpliwościom co do wyższości tej metody nad innymi możliwymi.

Ten pobieżny przegląd cech charakteryzujących ogólnie poznawcze wyniki i logiczną metodę nowoczesnej nauki nasuwa szereg pytań, które warto szczegółowo rozważyć. Wnioski naukowe są owocem zinstytucjonalizowanego systemu badawczego, który w ludzkim życiu zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę. W związku z tym organizację tej społecznej instytucji, okoliczności i stadia jej rozwoju i wpływ u oraz następstwa jej ekspansji wielokrotnie badali socjologowie, ekonomiści, historycy

21