2�uman, Nomada, wagabunda, turysta 1

kłooja Ze* PobUcq nr J ' 4992C'

-f- Ce. tuió-ęf l    ,C

Zygmunt

Bauman

Nomada, wagabunda, turysta

ytuacja współczesnych ludzi często bywa porównywana do sytuacji nomadów. W swoich poprzednich pracach porównywałem sytuację „po-nowoczesnych nomadów” z sytuacją „nowoczesnych pielgrzymów”. Metafora ta nie jest jednak najtrafniejsza.

W przeciwieństwie do osadników, nomadowie nieustannie wędrują. Ich wędrówki jednak odbywają się po ściśle określonym terytorium, którego każdy skrawek ma specjalne i z dawna określone znaczenie, spełnia jakąś funkcję. W przeciwieństwie do pielgrzymów nomadowie nie mają wyznaczonego docelowego punktu wędrówki, nie przedkładają też żadnego miejsca ponad inne, traktują po prostu każde miejsce jako kolejny postój na szlaku. Wędrują jednak wedle ściśle określonych zasad, przestrzegając ustalonego wcześniej - a nie tworzonego już w trakcie wędrówki - ładu. Zatem porównanie ludzi ponowoczesnych z nomadami nie jest najcelniejsze.

Być może porównanie ponowoczesnych ludzi z waga-bundami i włóczęgami będzie trafniejsze. Wagabunda nie ma pojęcia, jak długo zatrzyma się w miejscu, w którym właśnie stanął. Najczęściej jest zresztą tak, że to nie on sam decyduje, jak długo pozostanie w danym miejscu. Bywa zmuszany do opuszczenia tego miejsca i waruje oalej trochę na chybił trafił wybierając drogowskazy. Nigdy nie jest pewien; jak długo zatrzyma się w następnym miejscu, jak długo będzie mu wolno tam zostać. Wagabunda tylko jednego może być pewien - każdy następny postój zawsze będzie tylko chwilowym zatrzymaniem się. Chęć do dalszej wędrówki podtrzymuje w wagabundzie zawsze tląca się gdzieś na dnie serca iskierka nadziei, że następne miejsce - miejsce, do którego właśnie zmierza, a w którym jeszcze nigdy nie był - będzie wolne od tego wszystkiego, co 'wygnało go z ostatniego postoju. A jeśli nie ono, to może dopiero następne. Wygania go rozczarowanie, a popycha do dalszej wędrówki nadzieja na coś zupełnie nowego. Wagabunda to pielgrzym, który nie ma określonego celu wędrów⁷ki, nomada bez precyzyjnie określonej marszruty. Wagabunda nie narzuca przestrzeni, w której się porusza, swego własnego porządku. Jest jak wędrowiec na pustyni - dostrzega tylko własne ślady, a i te zaraz zasypuje wiatr. Wagabunda nadaje pewien ład tylko temu miejscu, w którym właśnie przebywa, a kiedy je opuszcza -zaraz o nim zapomina. Każde następne miejsce jest tylko chwilowym przystankiem, epizodem w wędrówce.

Istnieje jeszcze jedna metafora trafnie oddająca charakter ponowoczesnego życia-jest nią postać turysty. Być może

Zygmunt Bauman - profesor socjologii na uniwersytecie w Leeds (Wielka Brytania). Autor takich ksigżek, jak: Zarys socjologii (1962), Kultura a społeczeństwo (1966). freepom 0988). Lęg/slators and Interpreters.

Modemity and Ambhralency (. 1991). Ostatnio w Polsce ukazała się Jego kslgżka Nowoczesnoić I zagtada nagrodzona w roku 1989nagrodq AMALFI.

Tekst pochodzi z mającej się wkrótce ukazać nowej książki autora pod tytułem The Postmodem Ethics.

tylko postaci wagabundy i turysty razem brane pod uwagę pozwalają w pełni uzmysłowić całą realność życia ponowoczesnego. Podobnie jak wagabunda turysta wie, że nie pozostanie zbyt długo w miejscu, do którego przybył i podobnie jak w przypadku wagabundy jedyną rzeczą łączącą wszystkie odwiedzane przez niego miejsca jest wyłącznie jego czas biograficzny. Obydwaj nie nadają przestrzeni innego ładu. Powoduje to odczucie swoistej elastyczności, giętkości przestrzeni. Turysta wyrusza w świat jedynie według własnego uznania. To estetyczne talenty turysty, jego ciekawość świata, potrzeba rozrywki, chęć przeżycia wciąż czegoś nowego, przyjemnie nowych doświadczeń, sprawia, że turysta niemal całkowicie swobodnie kształtuje swój świat. Wagabunda jest znacznie bardziej uzależniony od brutalnej rzeczywistości i może tylko pomarzyć o takim rodzaju wolności, jaki ma turysta. Ale za tę swoją wolność turysta płaci. Płaci za możliwość lekceważenia lokalnych tradycji i zwyczajów, płaci za prawo do rozumienia wszystkiego po swojemu - i otrzymuje to wszystko w drodze czysto handlowej transakcji. Jego wolność jest zatem wynikiem komercyjnej umowy, gdzie porcja wolności ściśle zależy od możliwości zapłaty. Jednak wolność już opłacona staje się świętym prawem turysty - prawem, które może być sądownie egzekwowane. Podobnie jak wagabunda turysta jest eksterytorialny, ale dla niego jest to przywilej, "źnacza bowiem niezależność i wolność.

To, co najprawdopodobniej (gdybyśmy o tym pomyśleli, ale dlaczego mielibyśmy o tym myśleć?) jest zwyczajną codziennością dla danego narodu, dla turysty jest egzotyczne. Restauracje z ich przedziwnymi zapachami, hotelowe pokojówki w dziwnych strojach, pomniki cudzej przeszłości - wszystko to zdaje się cie : ’ćwie oczekiwać na spojrzenie turysty, by sprawić mu przyjemność. Świat dla turysty jest jak ciastko z kremem. Świat jest po to, by się w nim przyjemnie żyło i to właśnie nadaje mu sens. Estetyczny sens świata jest w większości przypadków jedynym, jakiego świat potrzebuje i jaki można mu nadać.

Jeszcze jedna rzecz jest wspólna wagabundzie i turyście - obydwaj przemierzają przestrzenie zamieszkane przez innych ludzi, którzy są odpowiedzialni za nadawanie tym przestrzeniom ładu, co jednak nie ma najmniejszego wpływu na wagabundę, a zwłaszcza na turystę. Z miejscowymi ludźmi spotykają się jedynie przelotnie i spotkania te mają możliwie najbardziej powierzchowny charakter. Bardziej emocjonalne i pełne napięcia spotkania są organizowane tak, jak przedstawienia teatralne i podobnie jak one ograniczone do czasu od podniesienia do opadnięcia kurtyny, w obrębie czasu i miejsca przeznaczonego na „zawieszenie podejrzliwości”. Jeżeli nawet dopuszcza się ekscytującą niespodziankę, to muszą być spełnione wszelkie gwarancje bezpieczeństwa. Potem taka przygoda jest przez turystę mile wspominana i najczęściej trwale przechowywana na fotografii lub taśmie wideo. Fizyczna bliskość i duchowe oddalenie oto formuła życia turysty i wagabundy.

Uwodzicielski urok takiego życia polega właśnie na obietnicy, iż fizyczna bliskość nie spowoduje zakłócenia równowagi i nie dopuści do bliskości moralnej. W przypadku turysty tego rodzaju gwarancje są dość łatwe i proste-Zwolnienie z powinności moralnych zostało przecież wcześniej opłacone. W bagażu turysty obok tabletek przeciwko chorobie lokomocyjnej - znajdują się środki

przeci czą, k wagab ką rao najzup ności.

Przyj, że zak wanyc to ani dzialnt chowa' łem tu niczeg-ny. W i sób w\ parcie ludzkie w mas: rysta o mo. W. tko złi dników dzona i Trzy siebie -i niepo' wiedzie tak pos. stwierd stanowi

życia c rzy ipr chwaln oni ust; uprawi: na być życie pi Powsl kamaw poprze! ról stan rwanier przez tc roczne Natomii została krótko -nych lii' i wszęd; wszelkii

ałern by 'lej dawi PolityŁ tematyk wieka, i w° pozc v Państw