2

.    /y, ^

Powszechne spisy ludności 1 ? ? £    /^<9 ^    /98Q    /?<$&    35

-v**w, 7^9

2.2. Powszechne spisy ludności ^ ^    90_/ i v 31?

Powszechny spis ludności jest to pełne badanie statystyczne ustalające stan liczebny i strukturę ludności według określonych cech, w określonym momencie, na określonym terytorium, w drodze indywidualnego uzyskiwania informacji o wszystkich jednostkach podlegających badaniu.

Definicja ta dotyczy, rzecz jasna, współczesnych spisów opartych na podstawach naukowych. Historia spisów sięga wielu wieków wstecz. Ówczesne spisy miały ograniczony zasięg, sprowadzały się tylko do ustalania ogólnej liczby osób („głów”) lub osób zdolnych do pracy czy noszenia broni. Ogólne liczby ludności stanowiły najczęściej podstawy do ustalenia wielkości podatków na poszczególnych obszarach.

Istnieją dowody, iż w Egipcie w IV w. przed naszą erą przeprowadzano spisy ludności i jej majątku. Podobnie w Chinach w II w. przed naszą erą ustalano liczbę ludności oraz liczbę gospodarstw rolnych.

W starożytnym Rzymie odbywały się już regularnie spisy ludności, zwane cenzusami.

Począwszy od XVIII w. w wielu krajach zaczęto przeprowadzać powszechne spisy ludności w sposób systematyczny, na zasadach, które można uznać za nowoczesne¹.

Najwcześniej, bo już w 1749 r., przeprowadzono spis ludności Szwecji, gdzie następnie w regularnych odstępach powtarzano to badanie co pięć lat. W Stanach Zjednoczonych pierwszy spis powszechny miał miejsce w 1790 r. i od tego czasu odbywa się regularnie co 10 lat.

W Rosji carskiej pierwszy spis powszechny przeprowadzono w 1897 r. W ZSRR spis ludności sporządzono już w 1920 r., nie objął on jednak ludności całego kraju, którego część była w tym czasie okupowana przez wojska kontrrewolucyjne i interwencyjne. Spis obejmujący ludność całego Związku Radzieckiego przeprowadzono w grudniu 1929 r. Trzeci z kolei spis miał miejsce w styczniu 1939 r., czwarty — w grudniu 1959 r., piąty w grudniu 1970 r., a szósty w styczniu 1979 r.

Pierwszy spis ludności, obejmujący całą ludność zamieszkującą ziemie polskie, przeprowadzono w 17.89. r. (w ówczesnych granicach). Nieco wcześniej, bo w latach 1777 i 1787, przeprowadzane były spisy ludności miast. Spis z 1789 r.był spisem sumarycznym, określającym liczbę ludności miast i wsi.

Pierwszy imienny spis ludności przeprowadzono w 1790 r. W okresie Księstwa Warszawskiego spisy przeprowadzano w latach 1808, 1810 i 1811; dostarczyły one informacji o cechach demograficznych i strukturze zawodowej ludności. W okresie zaborów na terenie ziem polskich spisy ludności przeprowadzano jednocześnie ze spisami na terytoriach państw zaborczych.

W okresie między wojnami światowymi przeprowadzono w Polsce dwa spisy

1

Zob. C. Kozłowski, Powszechne spisy ludności, Warszawa 1951, s. 16—18.