2 (1775)

Co najmniej jedno z prowadzonych obecnie badań nad kształceniem pielęgniarek wykazuje, iż wielu studentów wyższych lat nie wierzy w to, że potrafią stosować posiadaną wiedzę etyczną w rozwiązywaniu etycznych problemów w swojej codziennej praktyce (American Association of Colleges of Nursing, 1986). Mniej niż połowa badanych studentów stosowała świadomie ANA Kodeks dla pielęgniarek jako przewodnik we własnym działaniu, a jeszcze mniej potwierdziło stosowanie w praktyce przewodników etycznych lub modeli w analizowaniu i rozwiązywaniu problemów etycznych. Natomiast badania porównawcze przeprowadzane wśród pielęgniarek, które przerwały praktykę i powróciły na studia dla uzyskania stopnia uniwersyteckiego, wykazały, że - kiedy w programie studiów występowały wytyczne do podejmowania decyzji etycznych - studenci stwierdzali wyraźny wzrost własnych możliwości do stosowania przewodników etycznych w rozwiązywaniu takich właśnie problemów (American Association of Colleges of Nursing, 1988).

Czy wytyczne do podejmowania decyzji etycznych są rzeczywiście pożyteczne w praktyce pielęgniarskiej? Jeżeli tak, co wpływa na wybór ich zastosowania? Rozdział ten poświęcony jest właśnie tym zagadnieniom.

WYBÓR POSTĘPOWANIA W PODEJMOWANIU DECYZJI ETYCZNYCH

Etycy zwracają uwagę na to, że w podejmowaniu decyzji występuje wiele różnych czynników i że stosowanie tylko jednej metody nie może wystarczyć w każdej sytuacji. Jednak podejmowanie decyzji etycznych może być dokonywane lepiej - dzięki uporządkowaniu tego procesu - przez rozpatrywanie metod, teorii i zasad etyki (Rozdział 2), a także całego kontekstu sytuacyjnego w opiece pielęgniarskiej nad pacjentem. Wytyczne do podejmowania decyzji etycznych przedstawiają proces, albo sposób przydatny w podejmowaniu tych decyzji, opieki zdrowotnej w stosunku do jednego lub do grupy pacjentów. Dla osoby podejmującej decyzję pożyteczna jest odpowiedź na następujące pytania:

1.    Jakich wartości moralnych sytuacja dotyczy?

2.    Co tworzy kontekst sytuacyjny, w którym decyzja będzie podejmowana?

3.    Co stanowi istotę odpowiedzialności pielęgniarki w danej sytuacji?

Podstawa taka nie jest jednak „idealną maszynką” produkującą właściwe decyzje. Nie ma bowiem jednej recepty na podejmowanie decyzji etycznych w pielęgniarstwie. Każda pielęgniarka wnosi własny system wartości, zdolność percepcji, wrażliwość moralną, zdolności rozumowania i intuicję moralną - czynniki niezbędne w każdym podejmowaniu decyzji etycznych.

Podejmowanie decyzji etycznych dotyczy zarówno zdolności poznawczych jak moralnych, a nauczyć się tego może każdy człowiek, który posiada świadomość moralną. Dlatego też trzeba zwrócić na to uwagę w procesie edukacji, gdyż kurs etyczny zawiera podstawowe wytyczne podejmowania decyzji etycznych

i ich stosowania w czasie opieki nad pacjentem. Stosowanie tych wytycznych w połączeniu z wiedzą etyczną wspomaga rozwój zdolności koniecznych w praktyce pielęgniarskiej.

Opracowanych zostało wiele wytycznych, które mogą służyć pomocą w podejmowaniu decyzji etycznych w pielęgniarstwie. Wszystkie wprowadzają uporządkowany sposób analizowania znaczenia tych wartości, których konflikt etyczny dotyczy, i proponują systematyczne podchodzenie do podejmowania decyzji etycznych w czasie opieki nad pacjentem. Część z nich to przewodniki bardzo ogólne, inne mają charakter bardziej szczegółowy. Niektóre propozycje dla pielęgniarek są wyprowadzone z lekarskich modeli podejmowania decyzji etycznych (Murphy & Murphy, 1976). Kilka podejmuje stosowanie współczesnych poglądów filozoficznych w praktyce pielęgniarskiej (Benjamin & Curtis, 1992; Aro-skar, 1980), podczas gdy jeszcze inne są stosowaniem procesu rozwiązywania problemów, lub procesu pielęgnowania a studenci poznają je w niektórych szkołach pielęgniarskich (Bergman, 1973; Curtin, 1978; Jameton, 1984; Johnstone, 1989; Stanley, 1980). Jeszcze inna propozycja wytycznych łączy proces rozwiązywania problemów w pielęgniarstwie z perspektywą teologiczną (Shelly, 1980).

Wyborem podstaw do podejmowania decyzji etycznych powinny kierować tkwiące w nich wartości oraz ich zgodność z wartościami uznawanymi przez podejmującego decyzję. Niektóre wytyczne jasno wspierają stosowanie tradycyjnych teorii i zasad etycznych w rozpatrywaniu sytuacji opieki nad pacjentem. Model podejmowania decyzji' opracowany przez Johnstone jest wierny tradycyjnemu podejściu racjonalistycznemu. Polega on na strukturalizowaniu bezstronnego stosowania zasad etycznych do opisanego problemu moralnego. Jest to także model konsekwencyjny, gdyż skupia się raczej na konsekwencjach niż na moralnej słuszności albo niesłuszności planowanych działań. Jest to model podobny do procesu rozwiązywania problemów, stosowanego w praktyce pielęgniarskiej. Stawia on pielęgniarkę w pozycji osoby bezstronnie i racjonalnie stosującej tradycyjne zasady etyczne.

Inne modele pomagają pielęgniarce badać i analizować zarówno kontekst, w którym wystąpił konflikt wartości jak kluczowe poglądy stron na decyzję - bez założenia z góry, że tradycyjne reguły można zastosować automatycznie. Pielęgniarka nie powinna sądzić, że tylko jeden model jest najlepszy we wszystkich sytuacjach. Różnice sytuacji występujących w opiece nad pacjentem wymagają różnego podchodzenia do problemów etycznych, w zależności od wartości uznawanych przez podejmującego decyzję, przez pielęgniarkę i przez inne zaangażowane osoby.

Większość problemów etycznych napotykanych przez pielęgniarki to problemy znaczące, choć często niezbyt skomplikowane. Są sytuacje, które tworzą konflikty wartości w rutynowych działaniach opiekuńczych. Stają się one jednak interesujące i moralnie skomplikowane, jeżeli wartości których dotyczą, wynikają z silnych przekonań kulturowych, religijnych i moralnych. Z powodu samej istoty wartości, prezentowany tutaj model podejmowania decyzji etycznych może być stosowany oddzielnie lub w połączeniu z innymi modelami, zależnie od sytuacji.

59