2 (2020)

Strefa brzegowa

Ryc. 15.1. Elementy wybrzeża (wg S. Musielaka)

morza wyznacza głębokość, na której rozpoczyna się oddziaływanie falowania nu dn> Obszar położony poza zasięgiem bezpośredniego oddziaływania wody morskie | j* ¹ określany jako nadbrzeże.

Większość procesów i form brzegowych występuje także wzdłuż brzegów |r/|Uł chociaż ich dynamika jest z reguły mniejsza, a powstające formy osiągają ninlt |»n rozmiary. Jest to konsekwencja mniejszej energii środowiska brzegów jeziornych

15.2. Klasyfikacje wybrzeży

Wybrzeża (ang. coast) są klasyfikowane według różnych kryteriów, a wielość w lin matów klasyfikacyjnych i używanych terminów może sprawiać wrażenie pewnego clmi i u Porządkując podziały wybrzeży, należy mieć na uwadze nie tylko wspomnianą różiumiii! ność kryteriów, ale także skalę przestrzenną, dla której dana typologia jest odpowiednia Określenie „wybrzeże wyrównane” odnosi się do dużego obszaru i długiego odcinku » brzeża (kilkadziesiąt kilometrów i więcej), ale w obrębie takiego odcinka mogą wysl t, |li • wać zarówno klify, jak i szerokie plaże, oraz zaznaczać się tendencje do obniżania i |»ul noszenia lądu. Szeroko stosowana jest wciąż klasyfikacja zaproponowana w 19521. piti H. Valentina (ryc. 15.2). Wydziela on dwa typy wybrzeży - przesuwające się w stronę mii rza oraz cofające się. W pierwszym przypadku następuje przyrost powierzchni lądowi i w drugim - jego ubytek. Pozycję pośrednią zajmują wybrzeża nie zmieniające swo|i wi położenia. Taki rozwój wybrzeży jest wypadkową: wynurzania lądu, zanurzania lądu, *1" pozycji w strefie literalnej i erozji wybrzeża. Największy przyrost lądu następuje, gdy dencja wynurzająca i szybka akumulacja nałożą się na siebie. Erozja połączona z /nim rzaniem prowadzi natomiast do przesuwania się linii wybrzeża w głąb lądu.

Ryc. 15.2. Schemat klasyfikacyjny wybrzeży (wg H. Yalentina)

Czysto opisowy, morfograficzny charakter wielu kryteriów podziału wybrzeży, na |||ii/yklad wyróżnianie wybrzeży stromych (klifowych) i płaskich, niestety, niewiele Biimwi o dynamice przekształceń, ponieważ wybrzeża płaskie mogą podlegać zarówno Bno/ji i cofaniu, jak i przesuwać się w stronę morza wskutek akumulacji.

Specyficzny charakter ma klasyfikacja na podstawie uwarunkowań geologicznych _; inni wybrzeży. Wyróżnia wybrzeża typu atlantyckiego, przebiegające poprzecznie luli Bńosnie do struktur geologicznych, oraz typu pacyficznego, na ogół równolegle do ■mmktur podłoża. Te pierwsze mają zwykle znacznie bardziej urozmaiconą linię brz.c i (|i iwą, co wynika z selektywnego niszczenia wychodni skał o różnej odporności.

Typologia wybrzeży, uwzględniająca m.in. wybrzeża fiordowe, szkierowe, riaso-H w<. dalmatyńskie, limanowe i inne, dotyczy szerszej skali regionalnej i wskazuje na _: i ■ ml igurację współczesnej linii brzegowej. Jest ona jednak niespójna pod względem i nazewnictwa i kryteriów. W pewnych przypadkach podkreśla obecność form (np. li mimów, czyli odciętych przez mierzeje ujść rzek lub fiordów), w innych zaś stopień ^ m/.członkowania linii brzegowej (np. wybrzeże wyrównane lub dalmatyńskie, czyli ka f nalowe).

Propozycja kompleksowej klasyfikacji wybrzeży (tab. 15.1), uwzględnia genezę ■ współczesnej strefy brzegowej oraz efektywność procesów w tej strefie działających, mrówno literalnych, jak i innych.

Klasyfikacje wybrzeży, formułowane głównie w 1. połowie XX w., akcentowały niemal wyłącznie przyrodnicze czynniki kształtujące strefę litoralną. Narastająca an liopopresja powoduje, że coraz bardziej zasadne jest wydzielanie osobnej kategorii wybrzeży przekształconych antropogenicznie uwzględniającej działania człowieka.