2 (2380)

samościowych oraz opierając się na zasadzie racji dostatecznej przekształcić zdania o faktach w zdania analityczne. Definicje pojęć indywidualnych substancji (czyli terminów jednostkowych w zdaniach o faktach) zawierałyby nie tylko pojęcie istnienia (lub nieistnienia), lecz także ogromną wielość predykatów koniecznych (atrybutów) i przypadkowych (akcydensów), dotyczących wszelkich cech i zdarzeń związanych z daną indywidualną substancją. Tak np. w pojęciu „Aleksander Wielki” umysł doskonały dostrzeże od razu rację dla wszelkich predykatów, jakich użyć trzeba w zdaniach prawdziwych o Aleksandrze Wielkim.

Wiedza analityczna u Locke*a i Hume*a

Zdania analityczne jako składnik wiedzy rozumowej (apriorycznej) przyjmowali także empiryści. Locke uważał, że oprócz wiedzy empirycznej o istnieniu rzeczy, polegającej na osiągnięciu związku i pełnej zgodności między ideami rzeczy a samymi rzeczami istniejącymi w naturze, człowiek dysponuje taką wiedzą o relacjach zgodności lub niezgodności między ideami złożonymi, które nie reprezentują żadnej rzeczy. Wiedza także (np. matematyczna) może zawierać prawdę i pewność, mimo że nie odnosi się do jakiegokolwiek istnienia (por. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego IV, 4.). Rozróżnienie to podjął Hume i konsekwentnie utrzymał: cała wiedza ludzka składa się wyłącznie ze zdań o faktach (opartych na percepcjach zmysłowych) oraz zdań o stosunkach między ideami. Chociaż wszystkie idee wywodzą się genetycznie z doświadczenia, to jednak ich treść może nie odnosić się do żadnego istnienia, a logiczne związki między nimi wykrywane są za pomocą samego rozumu, bez potrzeby ich weryfikowania w doświadczeniu.

4.3.2. Sądy syntetyczne a priori: Kant

Kantowskie a priori

Kant podjął w Krytyce czystego rozumu próbę dokładnego wyprecyzowania pojęcia a priori oraz uporządkowania wieloznacznych powiązań między tym, co aprioryczne, a tym, co analityczne, konieczne, rozumowe, pewne itp. Zadanie to okazało się jednak niezwykle trudne,

a zaproponowane przez Kanta rozstrzygnięcia, dla których sformułowania musiał on przebudować całą tradycyjną koncepcję teorii poznania, ujawniły wiele swych braków i pozostają po dziś dzień przedmiotem coraz to nowych analiz i krytyk. U Kanta, podobnie jak przed nim i po nim, odnajdujemy wielość tego, co jest a priori. Aprioryczne mogą być mianowicie poznawanie i wiedza, prawdy i dowody, prawa myślenia, źródła wiedzy, pojęcia, sądy, przekonania, intuicje i inne władze poznawcze. Najdokładniej wszakże rozważał Kant trzy rodzaje tego, co a priori: naoczności (Anschauungen), sądy (Urteile) i pojęcia (Begriffe). Teorię apriorycznych naoczności, czyli apriorycznych form zmysłowości — czasu i przestrzeni, opracował Kant w swej estetyce transcendentalnej, natomiast swą teorię a priori w odniesieniu do kategorii i sądów — w obrębie logiki transcendentalnej.

Na czym polega Kantowskie a priori? Na czoło wysuwają się najpierw pewne określenia negatywne. Co jest a priori nie jest ani wrażeniem, ani nie pochodzi ze spostrzeżeń zmysłowych, ani z jakiegokolwiek innego doświadczenia. To, co a priori, np. czas i przestrzeń, dane jest podmiotowi przed wszelkim doświadczeniem (vor a ller Erjahrung), nie pochodzi spoza podmiotu i nie jest uwarunkowane kauzalnie przez żadne czynniki pozapodmio-towe. Tym samym a priori nie jest czymś realnym i nie należy do rzeczy samych w sobie. Wspólnymi cechami pozytywnymi wszelkiego a priori są u Kanta: charakter podmiotowy, charakter formalny, powszechna ważność i konieczność.

Oryginalnym pomysłem Kanta było uzupełnienie tra- , „«• tyczne dycyjnych dwóch par sądów: a priori i a posteriori oraz ,, priori analitycznych i syntetycznych, nowym rodzajem sądów, sądami syntetycznymi a priori. W rezultacie okazało się, że nie wszystkie sądy a priori są analityczne i nie wszy stkie sądy syntetyczne są a posteriori. Są także sądy syn tetyczne a priori. Przykładem takich sądów są twierdze nia matematyki, geometrii i matematycznego przy md<> znawstwa. Sądy syntetyczne a priori zachowują włusneiri powszechności (ogólności) i konieczności, jak sądy nmi 509