2 (3130)

144

dodatkowo wprowadza jednakże rozróżnienie upodobnień na pojedyncze, podwójne, potrójne w zależności od tego, ile cech ulega zmianie w głosce podlegającej upodobnieniu (zob. op. cit, s. 46 i nn.).

B. Klebanowska łącznic z upodobnieniami rozpatruje tzw. uproszczenia grup spółgłoskowych (zjawisko sygnalizowane przez nas w rozdziale 3.2.5.). W opisie proponowanym przez tę autorkę uproszczenie grupy spółgłoskowej nazywane jest opozycją ilościową fonemów i omawiane jest jako przykład neutralizacji opozycji fonologicznej. B. Klebanowska daje szeroką charakterystykę uproszczeń, ilustrowaną licznymi przykładami (zob. 1990, ss. 34, 48-49, a także: ss. 60, 68-72, 74-79), dlatego też mechanizmów i efektów tego zjawiska nie będziemy dalej omawiać (przedstawia je w swoich pracach także Z. Klemensiewicz: 1981, s. 39; 1988, s. 44, zob. też Gramatyka... 1968, s. 60).

Wracając do przedstawionej wyżej klasyfikacji upodobnień, chcemy wyrazić nasze zastrzeżenia co do upodobnień historycznych (zachodzą jedynie wewnątrz wyrazów i dotyczą cechy dźwięczności). Ich przykładami są m.m. wyrazy: <krzak>, <swoboda>, <środkowy>, <rozpaez>, <prośba>, <iiczba>, <klechda> {por. Gramatyka ... 1968, s, 53-55). W nich to takie znaki, jak <rz>, <w>, <d>, <z>, <ś>, <cz>, <ch>, sugerują wymowę odpowiednich głosek: [ż], [v], [d], [z], [s], [c], [x], których jednak nie słyszymy, gdyż pod wpływem sąsiadujących z nimi głosek uległy one ubezdźwięcznieniu ([kśak], [sfoboda], [srotkovy], [rospac]) albo udźwięcznieniu ([prozba], [Pizba], [kleftda]), w wyniku perseweracji:

([k§ak], [sfoboda]) lub antycypacji:

, 4-    4;—    • 4—    4—

([srotkovy], [rospacj, [prozba], [Pijbaj, [klegda]),

Za niesłuszne należy uznać odnoszenie współczesnej formy dźwiękowej tych znaków do ich historycznego obrazu ortograficznego i nazywanie dostrzeżonych różnic upodobnieniami. W tak prowadzonym opisie z jednej strony miesza się ujęcie diachroniczne z ujęciem synchronicznym zjawisk językowych, a z drugiej - porównuje się fakty właściwe różnym kodom języka. Mówienie i pisanie to przecież dwa różne sposoby realizowania tekstu, a poprzez niego i języka. W kodzie mówionym język realizuje się za pomocą dźwięków powstających w wyniku ruchów narządów mowy (głosek), natomiast w kodzie pisanym sposobem realizacji języka są znaki graficzne (litery). „Między literami jako trwale uzewnętrznianymi w świecie fizycznym wyobrażeniami graficzno - optycznymi, a między głoskami (brzmieniami) jako przemijająco uzewnętrznianymi w świecie zewnętrznymi wyobrażeniami fonetyczno - akustycznymi, nie ma najmniejszego związku” - pisze 1 Baudeuin de Courtenay (1984, s. 205).

Upodabnianie się głosek do siebie jest -zateittizjawiskiem zachodzącym w procesie powstawania efektów dźwiękowych. Sposób zapisu mo-