2 (719)

z ojczymem (87 takich rodzin). Rodziny te powstały w wyniku śmierci rodzica naturalnego lub prawnego rozwodu małżonków. Najczęściej przyczyną rozpadu naturalnej rodziny dziecka, który poprzedził utworzenie rodziny zrekonstruowanej, był w badanej grupie dzieci rozwód ich rodziców (66 przypadków). Typową dla badanych dzieci sytuacją rodzinną było    •

mieszkanie z matką i ojczymem (87%) - zdecydowana większość, a ojciec naturalny dziecka mieszkał gdzie indziej. Ogółem przebadano 83 dziewczynki i 117 chłopców. Badając percepcję postaw rodzica w oczach dziecka przewidywano uzyskanie różnic między porównywanymi kategoriami rodzin. Dla przedstawienia wyników badań wykonano jedno lub dwuczyn-nikową analizę wariancji ANOVA. W przypadkach, gdy wartość F informowała o istnieniu różnic statystycznych między więcej niż dwiema średnimi, wykonywano test DUNCANA, aby określić między którymi średnimi te różnice występują. Obliczenia wykonano w pakiecie statystycznym SPSS PC, a badania przeprowadzono w Szczecinie w latach 1994-95.

Wyniki badań i ich omówienie. Założono, że istnieją różnice w percepcji postaw rodzica przez dziecko w zależności od tego, czy dziecko wychowywane jest w rodzinie zrekonstruowanej, czy też w naturalnej.    *

Wyniki badań pozwalają na stwierdzenie, że dzieci w zależności od typu rodziny - w której są wychowywane - różnie oceniają postawy ojców w stosunku do siebie. Ojczym w porównaniu z ojcem z rodziny naturalnej spostrzegany jest jako mniej kochający, a bardziej odrzucający. W odczuciu badanych dzieci ojczym w rodzinie zrekonstruowanej jest chłodniejszy emocjonalnie niż ojciec biologiczny w rodzinie naturalnej.

Uzyskane wyniki badań potwierdziły zatem wcześniej uzyskane wyniki m.in. w badaniach M. Fine, 1986), że percepcja ojczyma jest nadal mniej pozytywna niż ojca biologicznego. Nasuwa się więc wniosek, że ojczym tawsze pozostaje dla dziecka tylko ojczymem - osobą, która jest w jego odzinie niezależnie od jego woli. Jak to podkreślali 1. Fast i A.C. Cain 1966) - ojczym w swej roli rodzicielskiej czuje się niepewnie, a szereg :zynników obiektywnych utrudnia mu wejście w rolę rodzicielską oraz na-    *

eżyte jej pełnienie. Szczególnie jeśli dziecko - jak to się często zdarza -trzejawia zachowania o charakterze oporowym, takie jak uporczywe izo-owanie, akty wrogości, agresji, które czasem wynikają z niechęci do oj-zyma, a czasem mają na celu sprawdzenie nowego rodzica - jego reakcji ia zachowanie dziecka, często bardzo prowokacyjne.

Dziecko chce mieć pewność: jak może być przez ojczyma kochane, równocześnie ile swobody uda mu się zachować? Mechanizmy oporu zachowaniu dziecka są zapewne częściową odpowiedzią na postępowa-ie nowego rodzica wobec niego, ale ich powodem może być też zazdrość uczucia matki.

W analizie postaw rodzicielskich płeć dziecka oraz płeć rodziców stano-/ią ważne zmienne, ponieważ jak dowodzi literatura przedmiotu wpływ ro-ziców na dzieci różnicuje się zależnie od płci dziecka (J. Walters i Stinnett,

971). O potrzebie kontrolowania tych zmiennych przekonywali w swoich azważaniach L. Droppelman i E. Schafer (1963). Autorzy ci w oparciu

o prace innych badaczy stwierdzają, że konieczność uwzględniania w analizie percepcji postaw rodzicielskich płci rodziców oraz płci dziecka, wynika ze zróżnicowanych ról rodzinnych pełnionych przez matkę i ojca oraz różnic w społecznych i emocjonalnych zachowaniach dziewcząt i chłopców. Stwierdzono również, że w rodzinach zrekonstruowanych płeć dziecka ma wpływ na stosunki z przybranym rodzicem (J. Santrock 1982, D. Dobkowska 1984, A. Kwak 1990). W tabeli I zaprezentowano wyniki wpływu płci dziecka na percepcję postaw rodzicielskich ojca i ojczyma.

Tabela 1: Postawy ojca i ojczyma w percepcji dzieci z rodzin naturalnych i zrekonstruowanych w zależności od płci dzieci

Postawy ojców:	Dziewczynki	Płeć*	Chłopcy	p.i U
ojciec	32.800		32.473	n.i.
PKO ojczym	30.727		28.796	n.i.
ojciec	23.956		24.455	n.i.
PWO ojczym	22.758		26.185	.007
ojciec	23.844		22.473	n.i.
POO ojczym	24.152		22.370	n.i.
ojciec	16.067		16.473	n.i.
PODO ojczym	17.545		20.389	.028
ojciec	23.667		24.091	n.i.
PLO ojczym	24.000		23.278	n.i.
ojciec	46.911		45.800	n.i.
MOO ojczym	43.121		38.352	.078
ojciec	29.511		29.964	n.i.
LWO ojczym	31.394		27.296	.027

Objaśnienia:

PKO - postawa kochająca, PWO - wymagająca, POO - ochraniająca, PODO - odrzucająca, PLO - liberalna, MOO czynnik „Miłość”, LWO - czynnik „Liberalizm”.

*) - średnie wartości wskaźników postaw', p.i. - poziom istotności.

Analiza danych dotyczących efektu płci dziecka dowodzi, że różnice w percepcji postaw rodzicielskich ojca i ojczyma stwierdza się jedynie w dwóch typach rodzin zrekonstruowanych. Chłopcy bardziej niż dziewczynki wyczuleni są na stosunek ojczyma do siebie. W odczuciu chłopców ojczym jest bardziej wymagający i odrzucający. W związku z tym przypisują ojczymom większy chłód uczuciowy. Uzyskane wyniki badań przeczą teorii, że to chłopcy - ze względu na potrzebę posiadania modelu własnej płci - będą bardziej zadowoleni z powtórnego małżeństwa matki niż dziewczynki.

Rozbicie rodziny, które poprzedza rekonstrukcję, kształtuje określone nawyki i przyzwyczajenia, a przede wszystkim ustala własny układ ról i pozycji dla jej członków. Przykładowo: kilkuletni syn w rodzinie niepełnej pełni w pewnym sensie rolę mężczyzny wobec matki, rola ta zostaje mu odebrana w chwili rekonstrukcji rodziny (zamążpójścia matki) - od syna oczekuje się teraz powrotu do roli dziecka. Sytuacja ta budzi w nim nie-

49