2 (769)

Dla wyznaczenia kąta pionowego wystarcza pomiar jednego kierunku, gdyż drugi z kierunków jest kierunkiem stałym, kierunkiem odniesienia, a wyznacza go linia pozioma, realizowana przez oś libelli koła pionowego. Limbus obraca się wraz z lunetą, a indeks (lub indeksy) są nieruchome, w związku z tym indeks (lub indeksy) powinien leżeć na linii poziomej, przechodzącej przez środek limbusa koła pionowego. Dlatego też indeks (lub indeksy) jest połączony z libellą koła pionowego i za pomocą odpowiedniej śruby ruchu leniwego, może być w każdej chwili ustawiony na pożądanej linii poziomej. Z powyższego wynika, że jednorazowy odczyt z limbusa koła pionowego, przy jednym położeniu lunety (tj. przy KL lub KP), tylko wówczas daje poprawną wartość kąta pionowego, jeśli indeks (indeksy) leży na linii poziomej.

Nowoczesne teodolity wyposażone są w urządzenia (kompensatory), które automatycznie ustawiają indeks (indeksy) w poziomie.

Trzeba podkreślić, że nawet w przypadku nieprawidłowo ustawionego indeksu, nie leżącego na linii poziomej, można wyznaczyć poprawną wartość kąta pionowego. Wystarcza bowiem, aby kąt pionowy został pomierzony w dwu położeniach lunety, tj. przy KL oraz przy KP, po czym, przez zastosowanie wzoru (5), można uwolnić się od wpływu błędnego położenia indeksu.

Błąd indeksu jest to więc kąt, zawarty pomiędzy poziomo ustawioną osią celową instrumentu a linią łączącą środek limbusa koła pionowego z indeksem tegoż koła (przy górującym pęcherzyku libelli kolimacyjnej). Inaczej, błąd indeksu jest to różnica pomiędzy odczytem rzeczywistym na kole pionowym, przy poziomym położeniu osi celowej i górującym pęcherzyku libelli kolimacyjnej, a odczytem, przewidzianym przez konstruktora narzędzia, np. KL = 90° i KP = 270° (lub KL = 100^g i KP = 300⁸). Błąd indeksu można wyznaczyć przez wycelowanie do obranego celu przy dwu położeniach lunety, dokonanie odczytów i przeprowadzenie prostych obliczeń. Przypadek taki ilustruje rys. 1

_;: yr-.; Położenie KL    - ' _ •    Położenie KP

8 • a    IH    ^b