30 31 (30)

diagnostycznych, lecz prowadzą badania wyjaśniające, weryfikacyjne, eksperymentalne. Badania te w podstawowym stopniu służą odkrywaniu lub weryfikowaniu prawidłowości stanowiących główne składniki teoretycznej wiedzy pedagogicznej.

Problemy teoretyczno-praktyczne formułowane są przez badaczy zarówno w celu wzbogacenia teoretycznej wiedzy pedagogicznej, jak i wspomagania praktyki wychowywania, kształcenia i samokształtowa-nia człowieka. Rozwiązywanie tych problemów najsilniej wiąże teoretyczną wiedzę z praktyką pedagogiczną. Pracę badawczą przy rozwiązywaniu takich problemów realizować mogą praktycy - na przykład nauczyciele, wychowawcy - przygotowani od strony metodologicznej i merytorycznej do prowadzenia badań pedagogicznych. Znaczna część problemów rozwiązywanych w toku badań do prac doktorskich ma taki właśnie charakter. W pracach tych mieszczą się zarówno uogólnienia wniosków z badań określonych zjawisk i procesów pedagogicznych, jak i sugestie dla praktyki.

Niżej przytaczam wybrane przykłady problemów teoretyczno-praktycznych formułowanych przez badaczy pedagogicznych, problemów zakorzenionych w teorii i praktyce, mających walor aktualności poznawczej, badawczej i praktycznej. '

J. Gnitecki, dokonując analizy treści kształcenia i wychowania (w związku z konstruowaniem programów) we współczesnej edukacji, formułuje następujące problemy: „Na jakich treściach kształcenia (wychowania) należy oprzeć edukację człowieka w okresie ponowoczesnej moderny?”, „Czy mają to być treści arbitralnie dobrane, stosownie do założonych z góry standardów wymagań, czy treści oparte na dynamice przekształceń struktur poznawczych, emocjonalnych i sprawczych?”¹.

B. Urban zadaje z kolei pytanie istotne z punktu widzenia teorii i praktyki wychowania (wychowania resocjalizującego): „Jakie są kryteria, mechanizmy i konsekwencje odrzucenia dziecka przez grupę rówieśniczą?”². Odpowiedź na to pytanie ma walor poznawczy i daje podstawy do określania zasad profilaktyki rodzinnej, szkolnej i w obrębie grup rówieśniczych.

Sprawie altruizmu jako problemu pedagogicznego poświęca uwagę M. Łobocki, przyjmujący, że: „Idea świadomego, bezinteresownego i dobrowolnego wspomagania lub wspierania innych jest obecnie nie tylko ulubionym przedmiotem zainteresowań wielu filozofów, psychologów i pedagogów, lecz także pilnym wyzwaniem rzuconym pod adresem rodziców, wychowawców, nauczycieli. Urasta ona do rangi istotnie ważnego obecnie problemu pedagogicznego”³.

W związku z procesem rehabilitacji osób niepełnosprawnych (między innymi niewidomych i niedowidzących, z niepełnosprawnością intelektualną, przewlekle chorych), rodzą się problemy dotyczące efektywności stosowanych metod rehabilitacji oraz specyfiki uwarunkowań efektów rehabilitacji osób z różnymi kategoriami niepełnosprawności⁴.

Dużej wagi badawczej, ze względów przede wszystkim społecznych, nabierają problemy z dziedziny teorii i praktyki wychowania. Ważnym celem wychowania jest kształtowanie u dzieci, młodzieży i dorosłych poczucia odpowiedzialności. Odpowiedzialność zaliczana jest współcześnie do istotnych idei filozoficznych. J. Filek stwierdza, że:

Świat współczesny woła o odpowiedzialność. Nie może to jednak już być owa dotychczasowa negatywna odpowiedzialność, która, patrząc wstecz, postrzega jakieś dokonane zło, przypisując je człowiekowi, i pociąga do odpowiedzialności. Idzie o ukazanie potęgi odpowiedzialności pozytywnej, która patrzy w przyszłość i ukazuje człowiekowi zdane na niego dobro. Rodzące się tu poczucie odpowiedzialności nie ma już charakteru poczucia winy, lecz jest udzielającym mocy poczuciem własnego zadania, własnej godności i istotności⁵.

Tak ujęta od strony filozoficznej istota odpowiedzialności ma duże znaczenie w wychowaniu. Odpowiedzialność pozytywna może być elementem wykorzystywanym w programowaniu oddziaływań wychowawczych. W związku z tym można zadać następujące pytania badawcze: „W jaki sposób kształtować poczucie odpowiedzialności u młodzieży gimnazjalnej?”, „Jakie czynniki warunkują efekty kształtowania poczucia odpowiedzialności u młodzieży gimnazjalnej i licealnej?”, „Jak wiązać kształtowanie poczucia odpowiedzialności z innymi elementami procesu wychowania moralnego?”.

31

1

   Konstruowanie programów autorskich..., dz. cyt., s. 7.

2

   B. Urban, Kryteria, mechanizmy i konsekwencje odrzucenia dziecka przez grupę rówieśniczą, w: Społeczne konteksty zaburzeń w zachowaniu, pod red. B. Urbana, Kraków: Wydawnictwo UJ 2001, s. 9 i nast.

3

   M. Lobocki, Altruizm a wychowanie, Lublin: Wydawnictwo UMCS 1998, s. 34.

4

   J. Sowa, F. Wojciechowski, Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym, Rzeszów: Wydawnictwo UMCS 2001.

5

   J. Filek, Filozofia odpowiedzialności XX wieku, Kraków: Wydawnictwo „Znak” 2003, s. 12.