300 301

nauczyciela składają się różne komponenty, a wśród nich, o czym pisałem wcześniej, nade wszystko wiedza oraz własne doświadczenie życiowe, własny styl życia, własny system wartości itp. „Inwestowanie więc w siebie” jest warunkiem sine qua non rozwoju nauczyciela w zawodzie. Innymi słowy — trzeba w siebie inwestować, aby mieć interesującą ofertę pedagogiczną dla dzieci.

Tak więc rozwijanie własnych potrzeb edukacyjnych jest podstawowym warunkiem funkcjonowania nauczyciela w zawodzie. Zagadnienie potrzeb szczególnie interesuje współczesną psychologię. Spróbujmy, dla przypomnienia, podjąć niektóre problemy z tego zakresu.

Potrzeby, ujmując rzecz najogólniej, są swoistym źródłem, motorem aktywności człowieka. A. H. Maslov ujmuje potrzeby w kategoriach niedoboru. Człowiek stwierdza niedobór, brak czegoś mającego dlań wartość i podejmuje działalność, aby wspomniany „niedobór” wyeliminować. Maslov wyróżnia w tym zakresie potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości, szacunku¹. M. Kielar ujmuje potrzeby jako stan zaburzonej równowagi w zachowaniu². T. Tomaszewski określa potrzeby jako stan zależności³. Ważne jest, pisze T. Tomaszewski, zarówno to, czego człowiek potrzebuje od świata, a także to — do czego on sam jest światu potrzebny. Od wzajemnych zależności człowieka ze światem zewnętrznym zależy życie człowieka, jego rozwój, jego działalność i subiektywne samopoczucie. Stąd też — potrzeby życiowe, rozwojowe, czynnośpiowe i emocjonalne. Wskazują one na istnienie określonej relacji między człowiekiem a światem zewnętrznym. Swoiste dążenie do „równowagi” między człowiekiem a światem zewnętrznym jest zarówno źródłem aktywności, jak i zaspokojeniem ważnych potrzeb człowieka. Wśród tychże potrzeb najważniejszymi są niewątpliwie potrzeby poznawcze. Potrzeba poznawcza przejawia się w uzyskiwaniu, przechowywaniu i wykorzystywaniu informacji do osiągania celów.

Potrzeby eksploracyjne należą do podstawowych potrzeb poznawczych. Sprowadzają się w istocie rzeczy do stałej tendencji w kierunku

poznawania strukturalnych i funkcjonalnych właściwości obiektów występujących w świecie zewnętrznym. Dają człowiekowi orientację w świecie zewnętrznym.

Rzeczywistość zewnętrzną poznajemy w określonym języku. Język całkowicie przenika nasze doświadczenie, mamy odczucie odpowied-niości rzeczy i słowa. Świat zewnętrzny jest w istocie światem werbalnym. Stąd też potrzeby związane z nazewnictwem wyodrębnionych w poznawaniu przedmiotów czy też potrzeby etykietowania.

Potrzeba świeżości sprowadza się w istocie rzeczy do dążności człowieka do wykrywania czegoś nowego wśród obiektów już znanych. Człowiek nie tylko chce poznać obiekt, co stwierdzić, w czym on jest inny, nowy, niekonwencjonalny, niestandardowy itp.

Natomiast potrzeba znanego sprowadza się do tendencji w kierunku... powtarzania zmierzającego do utrwalenia lub ponownego wywołania interesującego rezultatu⁴.

Przejawem aktywności poznawczej człowieka są, między innymi, pytania w kontekście określonej aktywności edukacyjnej. Stąd też jedną z potrzeb poznawczych jest potrzeba pytania. W naszym systemie edukacyjnym potrzeba pytania jest ,,w stadium szczątkowym”. Brak istotnych pytań określa poziom aktywności poznawczej. W naszym systemie edukacyjnym dominuje nastawienie na przyswojenie określonych treści i ich odtwarzanie przy okazji różnych egzaminów.

Wreszcie człowiek ma potrzebę obrazu świata. W toku różnych form aktywności, gromadzenia i porządkowania własnych doświadczeń buduje świat, w którym funkcjonuje⁵.

Czy i jakie mają potrzeby edukacyjne współcześni nauczyciele? Złożoność egzystencji współczesnego człowieka ma niewątpliwie wpływ na potrzeby edukacyjne. Dominuje aktywność związana z zaspokojeniem potrzeb biologicznych, potrzeby zaś poznawcze związane pracą pedagogiczną są na dalszym planie. Nauczyciele ze zrozumiałych względów „krzątają” się wokół tzw. godzin ponadwymiarowych. Jest to sytuacja zrozumiała, gdy chodzi o standard życiowy współczesnego nauczyciela, ale zarazem groźna, gdy chodzi o jakość procesu edukacyjnego. Bez inwestycji „w siebie” nauczyciel nie może „inwestować” w dziecko.

301

1

   A. H. Maslow Toward a Psychology of Being. New York 1968, Van Nostrand.

2

   M. Kielar Potrzeby i możliwości poznawcze dziecka. „Wychowanie w Przedszkolu” 1989 nr 1, s. 4-10.

3

   T. Tomaszewski, op. cit.

4

   M. Kielar, op. cit., s. 7.

5

   Por.: T. Kocowski Potrzeby człowieka. Warszawa 1982, PAN.