300

Herwyk Kasza

zostanie z niej wypłukany podczas pierwszej po zabiegu zimy. Niestety, nienaturalnie duże ilości piasku zalegały w łożysku rzeki do 1992 roku, gdyż tereny te nawiedziła susza (Kondoir 1997).

Zamulanie zbiorników można również spowolnić poprzez bagrowanie osadów dennych. W tym przypadku, przystępując do tego rodzaju robót pogłębieniowych, należy rozwiązać trudny problem transportu i składowania wydobytych osadów. Metoda ta może mieć zastosowanie na zbiornikach zlokalizowanych raczej na nizinach i wyżynach niż w terenie górskim. Wydobywane osady składuje się w przybrzeżnych partiach zbiornika oraz wykorzystuje do powiększenia wysokości wałów przeciwpowodziowych. Podczas prowadzenia prac pogłębieniowych należy przestrzegać kilka zasad, by nie stwarzać zagrożenia ekologicznego (zob. rozdz. 5.7). W czasie bagrowania dochodzi również do sztucznej resuspensji. Powstała zawiesina, uchodząc poza zbiornik, również przyczynia się do poprawy skuteczności zabiegu.

Metoda wydobywania osadów, jeśli jest prowadzona w nieodpowiednich warunkach, takich jak: wysoka temperatura, niski przepływ, może sprzyjać procesom prowadzącym do deficytów i zaniku tlenu w wodzie zbiornikowej, a w konsekwencji do śnięcia ryb i innej fauny. Taka sytuacja miała miejsce podczas prac bagrowniczych w maju 1986 roku w zbiorniku Włocławek. Wtedy to, w wyniku zaniku tlenu spowodowanego sztuczną resuspensją doszło do śnięcia ryb (około 400 ton) i fauny przybrzeżnej (głównie ślimaków) -według domniemywań - też do kilkuset (Giziński, Falkowska 2003).

Wybieranie osadów nie zawsze przynosi efekty zgodne z oczekiwaniami. Taką sytuację opisuje Tomaszek (1995), a dotyczy ona Zbiornika Rzeszowskiego. By przeciwdziałać gwałtownemu tempu zamulania tego zbiornika, podjęto decyzję o prowadzeniu prac pogłębiarskich. Przy użyciu refulera usuwano osady w 1985 i 1986 roku. Efekty pracy okazały się mało skuteczne, gdyż objętość wybranego osadu wynosiła 72000 ml (suchej masy osadu), podczas gdy w tym czasie odłożyło się w zbiorniku 122000 m³ rumowiska. Nie rokujące pozytywnych efektów prace przerwano ze względów finansowych. Skuteczne prowadzenie robót rekultywacyjnych wymagałoby zaangażowania większej liczby pogłębiarek, rezerwacji terenów do zagospodarowania urobku i wydatkowania olbrzymich funduszy.

Mechaniczne usuwanie osadów zalegających w zbiornikach jest drogie. Ponowne zwiększenie ich pojemności o I m³ kosztuje w granicach 15-50 $. Podana cena dotyczy małych zbiorników w Kalifornii (Kondolf 1997).

Przedwabrazyjne umocnienia obrzety zbiornika

Rozmywanie brzegów zbiorników zaporowych w wyniku erozyjnego działania fali przyczynia się również w jakimś stopniu do zamulania zbiorników zaporowych. Stąd też zabiegi zapobiegające abrazji ich brzegów należy traktować nie tylko jako działania ochronne br/egów, lecz również jako formę ochrony przed zamulaniem. Wykonanie tego typu zabiegów należy poprzedzić badaniami, w których analizuje się występowanie wiatrów, (ich kierunek, częstotliwość, prędkości i czas trwania ich występowania), geomorfologię brzegów oraz wysokość fal przy różnych prędkościach (Kostuch, Maślanka 2004). W oparciu o dokonane analizy wykonuje się na najbardziej zagrożonych odcinkach brzegów zbiornika zabiegi przeciwabrazyjne.

Przeć iwabrazyjny mi umocnieniami obrzeży zbiornika są zabezpieczenia techniczne i biologiczne. Pierwsze z nich polegają, jak sama nazwa wskazuje, na przećrwabrszyjnym zabezpieczeniu brzegów metodami technicznymi. W tym przypadku najbardziej narażone na abrazję odcinki brzegów umacnia się narzutem kamiennym; czasem stosuje się płyty betonowe. Jeśli tego wymagają warunki hydrogeologiczne i geomorfologiczne, to zanim przystąpi się do położenia warstwy narzutu uszczelnia się podłoże. Tego typu zabudowę techniczną zastosowano do zapobieżenia procesowi niszczenia przez działanie bl niektórych odcinków brzegu zbiornika Domaniów. Dodatkowe uszczelnienie uzasadniała ochrona obiektu zabytkowego, znajdującego się na terenie przyległym do zbiornika. W niniejszej sytuacji skarpę uszczelniono geomembraną utworzoną na geowłókninie. Od wierzchu geoembrana została zabezpieczona warstwą piasku grubości około 15 cm. na którą nałożono narzut kamienny w postaci warstwy grubości 50 cm. Jako narzut kamienny wykorzystano okruchy skalne. Stosowane kamienne głazy posiadały duże rozmiary (10-40 cm), nieregularny kształt i miały ostre krawędzie. Podparcie narzutu kamiennego stanowiły gabiony (1,0 x 1.0 x 2,0 m) ułożone na geowłókninie i warstwie podsypki piaskowej. Wybrana metoda zapobiegających zabiegów technicznych przyniosła dobre rezultaty (Kostuch. Maślanka 2004, Maślanka, Stańkę 2004, Maślanka, Kostuch 2006).

Zabudowa biologiczna znajduje zastosowanie na łagodnie pochylonych brzegach mniej narażonych na abrazję. Polega na umocnieniu brzegów roślinnością. Do tych celów stosuje się między innymi nasadzenia wierzbowe. Na przykład do biologicznej zabudowy przeciwabrazyjnej brzegów zbiornika Domaniów użyto wierzby wiciowej (Sala vimmahs), którą sadzono „w więżbic 50 x 50 cm**. Nasadzenia tej rośliny tworzyły pas szerokości od kilku do kilkunastu metrów (Kostuch. Maślanka 2004).

Wiklina wytrzymuje trwające parę godzin zalewy. Krótkoczasowe zalewy nawet polepszają jej wzrost; nie znosi długotrwałego, tj. ciągnącego się przez parę dni, zalania W takich warunkach ustępuje. Stąd też wierzba wiciowa może mieć zastosowanie na brzegach znajdujących się powyżej poziomów wody. występujących przy najwyższych spiętrzeniach wód zbiornikowych. Nasadzenia wierzby wiciowej, wykorz> stanę do ochrony przeci wabrazyj ncj niektórych odcinków brzegów zbiornika Domaniew, tylko w pewnej mierze spełniły swój cel. Przetrwały tylko tc. które nasadzono powyżej zasięgów zalewów, i te, które przy maksymalnych spiętrzeniach były tylko częściowo zanurzone w wodzie. Rośliny zalewane całkowicie, tj. znajdujące się pod wodą przy najwyższych stanach wód zbiornikowych uległy zniszczeniu. W tym zbiorniku najwyższe położenia zwierciadła wody czasem trwają kilka dni. Całkiem odrębną kwestią jot mszczenie nadziemnych pędów wierzbowych przez amatorów wędkarstwa i „weekendów aczów" (Kostuch, Maślanka 2004).

Czasem w ochronie przeć iw abrazy jncj znajdują zastosowanie umocnienia trawą „w płotkach wiklinowych" (Maślanka, Stańkę 2004).

5.7. Rekultywacja zbiorników zaporowych

Zabiegi ..rekultywacyjne" są stosowane w obrębie misy zbiorników wodnych i są próbą radykalnej naprawy zdegradowanych ekosystemów wodnych Dla odiMiwh 1 zabiegi „ochronne" (prawne, organizacyjne, techniczne) dotyczą śrub! pudejmuwych