27 (275)

ka (tremor), impułsywność działania, wyładowania emocjonalne, zaburzenia mowy, czasem nerwowy śmiech, wzmożony apetyt lub utrata apetytu, skłonność do używania narkotyków, alkoholu i palenia tytoniu.

Zmiany fizjologiczne i psychologiczne powodują, że człowiek okazuje się mniej zdolny do wykonywania pracy. Bywa roztargniony, jego stosunki ze współpracownikami pogarszają się lub stają złe, narastają konflikty z innymi ludźmi, wzrasta zagrożenie urazami. Brakuje mu satysfakcji i zadowolenia z pracy, jej wydajność obniża się, pojawia się niekiedy skłonność do częstych zmian miejsca pracy.

Wpływ na stan zdrowia przejawia się m.in. w zaburzeniach funkcjonalnych i chorobach, jakie stres może wywoływać. Do zaburzeń i chorób, których mechanizm powstawania i rozwoju wiąże się ze stresem zalicza się m.in. ogólne osłabienie, brak lub opóźnienie miesiączki, bóle pleców i w klatce piersiowj, bóle i zawroty głowy, migreny, „mroczki” przed oczami, bezsenność, koszmary nocne, biegunkę, zwiększoną częstotliwość oddawania moczu, osłabienie popędu płciowego (potencji), owrzodzenia, a ponadto choroby takie jak astma, cukrzyca, choroba wieńcowa serca oraz nerwice i w skrajnych przypadkach psychozy (właściwe choroby psychiczne).

Jednym z kierunków badań nad stresem jest badanie jego wpływu na powstawanie określonych schorzeń takich jak choroba wrzodowa układu pokarmowego, choroby serca, choroba nadciśnieniowa. Istotne znaczenie w badaniach nad chorobami wynikającymi ze stresu miało ustalenie współzależności pomiędzy pewnymi wydarzeniami w życiu człowieka i zapadalnością na niektóre choroby, uleganiem wypadkom, popełnianiem błędów w działaniu itp. Zdarzenia te same w sobie nie zawsze muszą mieć negatywnego charakteru. Może to być także zdarzenie pozytywne np. zawarcie małżeństwa lub uzyskanie kredytu. Takie pozytywne wydarzenie i związany z nim stres mogą spowodować, # popełnimy błąd np. źle inwestując uzyskane pieniądze albo szybko je wydając.

W rozdziale tym przedstawiam skutki silnego lub długotrwałego (chronicznego) stresu oraz hipotetyczne mechanizmy ich powstawania i rozwoju w powiązaniu z rolą czynników psychologicznych.

Rozpocznę od opisu eksperymentu wykonanego przez J.V. Brady’ego w końcu lat pięćdziesiątych. Badacz ten umieścił dwie małpy obok siebie w fotelach, które dzięki swojej konstrukcji ograniczały możliwość poruszania się zwierząt (mogły one ruszać tylko kończynami i głowami). Przed każdą z małp znajdowała się niewielka dźwignia. Co 20 sekund obie małpy otrzymywały krótkotrwałe uderzenie prądem w stopy. Obie mogły uniknąć „szoku”, jeśli jedna z nich nacisnęła w odpowiedniej chwili dźwignię (musiała się tego uprzednio nauczyć). Małpa, która poprzez naciśnięcie na dźwignię mogła uchronić obie przed prądem była „małpą odpowiedzialną”, a ściślej nazwana została „małpą - szefem'\executive monkey). Naciskanie na drugą dźwignię nie zapobiegało prądowi i małpa siedząca przy niej szybko zaniechała bezskutecznych prób uniknięcia prądu, zachowywała się biernie. Jeśli „małpa-szeP’ nie zdążyła nacisnąć na dźwignię obie małpy były uderzane prądem co 20 sekund przez 6 godzin rozdzielonych przerwami również 6-godzinnymi. Po 3 tygodniach (dokładnie po 23 dniach) małpa odpowiedzialna padła. Sekcja zwłok wykazała u niej owrzodzenie dwunastnicy. U drugiej małpy, którą musiano uśmiercić, aby dokonać badań porównawczych, owrzo-dzeń nie było.

Otrzymany w tym eksperymencie wynik wskazuje, że długotrwałe napięcie związane z koniecznością znalezienia rozwiązania w trudnej sytuacji (odpowiedzialność) wywołało zmiany organiczne u badanego zwierzęcia. Ważne jest to, że nie samo zetknięcie ze stresorem okazało się groźne

31