30 (440)

Edukacja nadal nie zajmowała w początkach lat dziewięćdziesiątych najwyższych miejsc w hierarchii wartości młodzieży, widoczny pozostał bierny stosunek do rzeczywistości społecznej (Cudowska, 1997), co znąj-duje swoje uzasadnienia przede wszystkim w ciągłości transmisji kultu-rowej z poprzedniej dekady dopełniającego się kryzysu.

Badania Zandeckiego, przeprowadzane wśród uczniów zdobywających wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, ujawniły jednakże nową rysującą się tendencję. Pokazały mianowicie, że zmiana systemowa w Polsce (badania prowadzono w 1988 oraz 1992/1993 roku) rozpoczęła stopniową reorientację przekonań młodzieży odnośnie do wartości wyż-szego wykształcenia, które stawało się jedną z najistotniejszych determinant szans życiowych człowieka. Jednocześnie było postrzegane w większym niż wcześniej stopniu jako korelat wyższej jakości życia (Zan-decki, 1999).

Generalnie w latach dziewięćdziesiątych umacniała się rola wykształcenia i pracy zawodowej w hierarchiach celów młodzieży. Ceniona była przede wszystkim potencjalna satysfakcja płynąca z określonej pracy, ale nie bez znaczenia stawał się także jej aspekt materialny.

Sołdra-Gwiżdż w prowadzonych w 1997 roku badaniach w szkołach podstawowych i średnich województwa opolskiego dostrzega, że „młodzi częściej uważają, że powodzenie w życiu zależy bardziej od nich samych niż od czynników zewnętrznych i że mają większe szanse osiągnięcia swoich celów niż miało pokolenie rodziców. Ponadto wykształcenie jest coraz silniej postrzegane jako sposób osiągnięcia pewnych celów materialnych” (Sołdra-Gwiżdż, 1997, s. 22). Z jednej strony zaczynały się więc ujawniać postawy aktywności wobec otaczającej rzeczywistości z naciskiem na wewnątrzsterowną organizację biegu życia zawodowego, z drugiej - wśród wypowiedzi młodych zdecydowanie często sygnalizowane były lęki przed bezrobociem, kłopoty ze znalezieniem pracy czy brak pieniędzy na naukę (Koseła (red.), 1999). Z komunikatów CBOS z badań młodzieży Młodzież ’90, *91, ’92, ’94, '96, ’98 (CBOS, Warszawa) wyłaniał się jednak raczej optymistyczny obraz adolescentów kończących szkoły ponadpodstawowe, chcących się dalej kształcić i wierzących w możliwości odniesienia sukcesu zawodowego. Wyraźnie rosnące aspiracje edukacyjne młodych coraz częściej współwystępowały z deklaracjami zamiaru robienia zawodowej kariery. Młodzieńczej wierze w możliwości osiągnięcia życiowego sukcesu towarzyszyły paradoksalnie, w obliczu pogarszającej się sytuacji na rynku pracy i tendencji recesyjnych w gospodarce, spadek lęku przed bezrobociem i naiwna wiara w stosunkowo łatwe przejście z roli ucznia do roli pracownika. Młodzież coraz częściej chciała podejmować studia wyższe i coraz rzadziej deklarowała poprzestawanie na poziomie edukacji zasadniczej zawodowej. Żywiła przy tym przekona-