30 (607)

ogólniejsze prawa sposobu działania i rozwoju formacji społecznych. Tak np. teoria Marksa o koncentracji i centralizacji kapitału oraz oparta na niej teoria Lenina o postępującej monopolizacji produkcji kapitalistycznej, o związanym z tym wzroście znaczenia eksportu kapitału z czołowych krajów kapitalistycznych oraz o zaostrzaniu się przeciwieństw między mocarstwami kapitalistycznymi, o przechodzeniu gospodarki kapitalistycznej z fazy wolnokonkurencyjnej w fazę monopolistyczno-imperia-listyczną — znajdują potwierdzenie w rzeczywistym przebiegu historycz-no-gospodarczym bez potrzeby dalszej konkretyzacji.

Weryfikacja historyczna a weryfikacja statystyczna

Jak wiemy, ekonomia polityczna dąży do zbudowania teorii działania formacji społecznych, ujmujących na wysokim szczeblu abstrakcji całokształt sposobu działania formacji społecznych, a zwłaszcza ich „ekonomiczne prawo ruchu”. Teorie takie wymagają weryfikacji historycznej na podstawie całokształtu przebiegu konkretnego procesu gospodarczego danej formacji. Dalsza konkretyzacja — zejście na niższy szczebel abstrakcji — jest już niepotrzebna, albowiem liczne i różnorakie konkretne przejawy procesu gospodarczego obejmują tylko ograniczone jego aspekty i są nieistotne dla sposobu działania i rozwoju formacji społecznej jako całości. Okazuje się więc, że weryfikacja historyczna jest sposobem weryfikacji najogólniejszych praw i teorii ekonomii politycznej, których weryfikacja polegać musi na konfrontacji z całokształtem przebiegu i rozwoju procesu gospodarczego danej formacji społecznej. Weryfikacja historyczna jest też właściwym sposobem weryfikacji bardziej szczegółowych praw i teorii, dotyczących takich aspektów procesu gospodarczego, które nie nadają się do weryfikacji statystycznej. Pole weryfikacji statystycznej, zarówno prostej, jak i przeprowadzonej przy pomocy statystyki matematycznej i ekonometrii, jest ograniczone do praw i teorii o wysokim stopniu konkretyzacji, dotyczących procesów ilościowo wymiernych i przy których zakłócenia przypadkowe są tego rodzaju, że spełniają warunki rachunku prawdopodobieństwa. Jest to stosunkowo wąska klasa procesów gospodarczych. Dlatego weryfikacja historyczna stanowi główmy sposób weryfikacji praw i teorii ekonomii politycznej. Ponadto jest ona potrzebna do sprawdzania historycznego zasięgu tych praw i teorii.

Weryfikacja historyczna i weryfikacja statystyczna nie wykluczają się wzajemnie. Mogą się uzupełniać — weryfikacja statystyczna odgrywka często rolę pomocniczą przy weryfikacji historycznej. Zachodzi to wówczas, kiedy weryfikacja dotyczy teorii ekonomicznych, które obejmują zespół powiązanych ze sobą praw o różnym szczeblu abstrakcji : które odnoszą się do różnych aspektów procesu gospodarczego. Naj-

m

117