32

164
..... ^ Stosunek purytan bezpośredniej wartość	1---• zmu do dóbr kulturalnych nie mających religijnej jest nieufny, często nawet wrogi.

Nie było to jakieś opskiiranckie lekceważenie kultury w ogóle; wręcz przeciwnie. Przynajmniej'nauka,! z wyjątkiem scholastyki, cieszyła się dużym szacunkiem, a najwięksi reprezentanci ruchu

i cluży wkład w rozwój Renesansu. Nawet radykałowie nie negowali potrzeby uczoności w polemikach teologicznych; kazania przedstawicieli prezbiteriańskiego skrzydła

>ycyzmów.

do w żadnym kraju takiej obfitości graduates

scholastycznego mie

ruchu roją się od kia Nigdy chyba nie b [stopień akademicki - I- przyp. red,], jak w Nowej Anglii, w pierwszym pokoleniu jej mieszkańców. Satyra przeciwników (np. Hu-dibras Butlera) kieruje się w pierwszym rzędzie właśnie przeciwko sztubackiej uczoności i wyuczonej dialektyce purytanów; łą

czy się to po części z_f wynikającą z zajętegi

religijnym akcentowaniem i oceną wiedzy, wobec katolickiego fides implicita [wiary domniemanej] stanowiska. Nieco inaczej jest z tym w dziedzinie literatury nienaukowi j^20< i oddziałujących na zmysły sztuk. Tu asceza ścisnęła jak ob ęcz całe życie starej, wesołej Anglii. I objęło to nie tylko obszary świeckie. Gniewna nienawiść purytanów do wszystkiego, co pachniało superstition [przesądeml, do wszelkich reminiscencji po magicznym uzyskiwaniu łaski, rozciągnęła się

w rozdz. X. Insi. Christ. RrL (rp. nec fugtre to quoque possutnus qune ilidtHtur oblecUiliuHt tnagis, ąuatn uecessitati insenil v) mogłyby otwierać furtkę dla bardzo liberalnych praktyk.

U epigonów, prócz wzrastające, ecrJtsin niilit/ius nosicielami et 204) Nie należy czytać powieści jest fakt uwiądu liryki i pieśń

obawy solutis, dochodziło do głosu jeszcze to. że na terenach cznych idei kałwir.iznm byli drobnomieszczanie. im podobnych, gdyż jest to uostetimes [strata czasu). Znany ludowej, oczywiście takie dramatu, po epoce eiżbietańskicj w Anglii. Jeśli chodzi o sztuki ilastyczne, to purytanizm nie miał tu za wiele do prześladowania. Znamienny jest jednak całkowity upadek muzyki mimo zupełnie dobrych początków, gdy rok Anglii była dość znacząca ido stanu, jaki obserwujemy u narodów anglosaskich później — i właściwie do dziś. Poza kościołami murzyńskimi i prócz śpiewaków zawodowych (którzy angażują się r.a występy w kościołach jako attmctious, na przykład w Trinity Church w Bostonie w r. 1904 za 8000 dolarćw rocznie), także i w Ameryce słychać w kościołach zamiast śpiewu wiernych tylko nieznoś iy dla niemieckiego ucha harmider (częściowo podobnie było w Holandii).

na sposób świętowania Bożego Narodzenia; wyrzuciła nawet drzewko majowe i objęła też niewinne uprawianie sztuki kościelnej. To, że w Holandii pozostało jeszcze miejsce dla wielkiej, często surowo realistycznej sztuki²⁰⁵, dowodzi tylko, jak mało, w porównaniu z wpływem dworu i warstw przydworskich (ren-tierów) w Anglii, tamtejsze autorytatywne regulowanie obyczajów było w stanie wpływać na styl życia wzbogaconych mieszczan. W Holandii bowiem, po krótkim okresie panowania kalwińskiej teokracji, życie kościelne stało się bardziej trzeźwe, zaś kalwinizm utracił wiele ze swojej ascetycznej siły²⁰⁴.

205)Toteż nie dziwi fakt, że -renesans- Starego Testamentu i pielystyczne zorientowanie na pewne (nawiązujące do Izajasza i Psalmu 22) chrześcijańskie, wrogie pięknu w sztuce uczucia musiały mieć wpływ r.a wybór brzydoty jako obiektu sztuki. Przyczyniło się do tego takie piętnowanie przez purytanizm wszelkiego ubóstwiania tworów doczesnych. Nie ma jednak pewności co do szczegółów. W Kościele rzymskim całkiem inna (demagogiczna) motywacja spowodowała wystąpienie zjawisk zewnętrznie bardzo podobnych, ale z zupełnie innymi rezultatami w sztuce. Każdy, kto stoi przed obrazem Sznwel i Dawid Rembrandta. musi odczuć potężny wpływ purytańskiego spojrzenia na sztukę. Wszechstronnie mądra analiza wpływów w kulturze (Carla Neumanna Rembmiidt) pokazuje chyba tyle, ile w ogóle można na ten ternat wiedzieć. Pokazuje, na ile można przypisać ascetycznemu protestantyzmowi zapładr.iający, pozytywny wpływ na sztukę.

20G) Przyczyny stosunkowo niewielkiego przenikania etyki kalwińskiej do praktyki życia oraz osłabiania ducha ascetycznego w Holandii już w początkach XVII wieku (angielskim kongre-gacjonistom, którzy w 1608 r. uciekli do Holandii, nie podobał się niewystarczający tryb świętowania szabatu), ale na dobre pod panowaniem Fryderyka Henryka, coraz mniejszej siły ekspansji purytanizrr.u holenderskiego były bardzo różnorodne i trudno by je tu było szczegółowo analizować. Po części były or.c już w samym ustroju politycznym (luźny związek miast i prowincji) i w mniejszej o wicie własnej sile militarnej (wojna o wyzwolenie prowadzona była z czasem tylko za pieniądze Amsterdamu, ale rękami żołnierzy najemnych: angielscy kaznodzieje podawali wojsko holenderskie jako przykład babilońskiego pomieszania języków. Przez to cały ciężar walki religijnej zrzucony został na innych, ale tyrn samym stracono też możliwość panowania politycznego. Natomiast żołnierze Cromwella — choć nie zawsze dobrowolni — czuli się wojskiem oby wite I s k i m. (Tym bardziej charakterystyczne jest. że właśnie to wojsko włączyło do swego programu zniesienie obowiązku wojennego, z uzasadnieniem, że możr.a walczyć tylko dla chwały Bożej i dla sprawy we własnym sumieniu uznanej za dobrą, a nie dla zachcianek książąL -Niemoralny-, według tradycyjnych niemieckich pojęć, wojskowy system angielski miał u podstaw historycznie bardzo ‘•moralną- motywację i stanowił postulat nigdy nic zwyciężonych żołnierzy, którzy dopiero po restauracji przeszli na służbę dla interesów korony). Holenderscy schuttfrijtn, nosiciele kal-winizmu, w okresie wielkiej wojny już w pół pokolenia po synodzie dordrcchckim, na obrazach Hals*, wcale nie wyglądają -ascetycznie-. Na synodacłi ciągle były protesty przeciwko ich postępowaniu. Holenderskie pojęcie -solidności- to mieszanina mieszczańsko-racjonalnej -uczciwości- i patrycjuszowskiej świadomości stanowej. Klasowy podział miejsc w kościołach