32 (2)

i

•    warga dolna rozwinięta, wałeczkowa** i mięsista trująca postać rynienki z kanałem ślinowym zakończona tarczą oralna z oibytchawkami i systemem zębów.

^jgrat rębowy ervzaa>~diacy u pszczół, os, trzmieli.

•    warga górna w kształcie niedużej płytki

•    Zuwaczid w kształcie płytek służą do rozdrabniania pyłku kwiatowego, urabiania wosku, rozgryzania części kwiatów

•    gceeririTpary dość silnie wydhizooe z rozwiniętymi Zuwtami zewpętizuymi w postaci szabli    \

•    warga dolna z długimi i zrośniętymi języczkami, które utworzyły ślepo zakończoną rurkę. Brzegi rowka pokryte są włoskami, tworzącymi kanalik języczka, z rozszerzonym końcem w postaci łyżeczki. Na wardze dolnej silnie wydłużone głaszczki wargowe.

Tułów: Zbudowany z 3 segmentów: przrdtułowia (prothcraz), śródtułowia (mesothoraz). zatułowia (.metathoraż). Każdy z segmentów

pokryty jest od góry płytką grzbietowa (tergum), od dołu płytką brzuszni*. (sterman) oraz z boków małymi płytkami bocznymi (pleurae).

•    aa każdym segmencie z panewek bocznych (między płytka boczna i brzuszną wyrasta para odnóży, a na śród tułowiu i zatułowiu między płytką grzbietową i boczną wyrastają skrzydła

•    odnóża zbudowane są z 5 stawowo połączonych członów: biodra [caxa\. krętacza (trochanterX uda (femur) goleni (tibia) im wieloczłonowej (2-5 członów) stopy (tarsus) zakończonej pazurkami.

•    rozróżniamy odnóża kroczne, skoczne, chwytne, grzeboe, czcpne, pływne i in.

•    rozróżniamy skrzydła błoniaste, schitynizowane tworzące pokrywy (chrząszcze), skrzydła skórzastc (parzystoskrzydłe), w części

skórzaste w części błoniaste (pluskwiaki rużnoskrzydłe). Skrzydła połączone są z ciałem stawowe. Powstały one jako woreczkowaie uwypuklenia ściany ciała. Miedzy dolną a górna ścianą skrzydła znajduje się jama będąca przedłużeniem jamy ciała i wnikają do niej tchawki, nerwy i krew. W rozwiniętym skrzydle obie ścianki zrastają się tworząc błonę, w której pozostają żyłki (yenae) z tendencją ewolucyjną zastąpienia dużej liczby żyłek mniejsza liczba mocniejszych żyłek.    •» -

Odwłok składa się z 6-12 segmentów okrytych płytka grzbietowa i brzuszna na bekach z pasmem błony lateralnęj.

•    odwłok pod względem funkcjonalnym można podzielić na;

•    część przednią tzw. pregenitalną w której mieści się serce; przewód pokarmowy, gonady i ciało tłuszczowe, oraz

•    część tylną—z segmentami genitalmnymi (VIII i IX i segmenty jak również.

•    część postgenilalną X i XI związaną z rozrodem na którym mieści się również otwór odbytowy

•    czasem (np. u błookówek żądłówek) pierwszy segment odwłoka zrasta się z tułowiem tworząc całość, natomiast drugi i trzeci segment odwłoka są silnie przewężone tworząc stylik.

•    na. segmentach odwłokowych owadów nie ma odnóży lokomotorycznych, występują natomiast różne przysadki odwłokowe mogące pełnić różne funkcje (lokomotoryczne — np. aparat skokowy u skoczogonlów, oddechowe — slozdotchawki np. u larw wodnych, narządy zmysłów — cerci i styli np. u prostoskrzydłych; związane z rozmnażaniem — pokładełko, narząd kopulacyjny, narząd obrony i ataku-żądło

•    w różnych punktach ciała są rozmieszczone gruczoły zewnętrzne: smarowe (owady wodne) , woskowe (pluskwiaki, błonkówld, chrząszcze, motyle) żywiczne (czerwce), przędne (larwy motyli, chrząszczy, błookówek), wonne (pluskwiaki róźnoskrzydłe, motyle), . jadowe (gąsienice, chrząszcze, tenniiy.-źadłówki), allotroficzne (ich wydzieliną karmione są larwy pszczół)

Budowa wewnętrzna    \

•    układ pokarmowy', zbudowany z jelita przedniego, środkowego i tylnego

•    w jelicie przednim wyróżniamy gardziel (pharynx)₉ przełyk (<oesophagus), wole (mghnries) z enzymami trawiennymi śliny i sokami jelita środkowego, pizedźoładek (proventricułus) pokarm ulega dalszemu rozdrobnieniu i filtrowaniu.

•    jelito środkowym gdzie odbywa się główne trawienie i wchłanianie pokarmu, oddzielone jest zastawką kardiainą od jelita tylnego składającego się z jelita cienkiego (iłetsm) w którym odbywa się wchłanianie wody i jelita prostego (rectum) w którym fonnuuje się kał. Pomiędzy poszczególnymi częściami jelita występują zastawki: pomiędzy przednim a środkowym zastawka kordialna, pomiędzy środkowym a tylnym zastawka pyloryczna, pomiędzy jelitem cienkim i prostym zastawka rektalna.

•    w układzie pokarmowym brak jest wątroby i innych gruczołów za wyjątkiem gruczołów ślinowych, u niektórych przekształcone w gruczoły, przędne

•    układ krwionośny: otwarty, krew przelewa się do jamy ciała i miesza z płynem tkankowym tworząc hemalimfe — bezbarwną (czasem czerwona od barwnika erytrokruoryny) z komórkami krwi — hemocytami (leukocytami i amebocytami). Serce cewkowate ciągnie się po stronie grzbietowej odwłoka i w każdym segmencie rozszerza się w komory, w każdej znajduje się para otworów (ostia), którymi krew wpływa do serca. Krew bierze udział w roznoszeniu składników pokarmowych, hormonów, w transporcie produktów przemiany materii, natomiast nie współdziała w wymianie żarowej realizowanej samodzielnie przez układ oddechowy.

•    układ oddechowy, zbudowany z /'przetchlinek (stigmae) - otworów w ścianach ciała otoczonych zesklerytyzowana płytką lub pierścieniem (periterma) z występującym pod nim rozszerzonym przedsionkiem (atrwm), następnie z rozgałęziających się rurkowatych

* tchawek będących wpukleniami ektodermy i najcieńszymi, rozgałęzionymi częściami - trachealami przez które odbywa się wymiana gazowa. Tchawki są wzmocnione spiralnymi zgrubieniami kntikuli (tenidia)

•    u niektórych owadów występują worki powietrzne (bez wzmocnień) służąca często jako rezonatory U owadów żyjących-w wodzie występują skizelotchawki lub skrada oskórkowc lub specjalne rurki do pobierania powietrza spod wody.

•    układ wydaJniczy - cewki Malpighicgo zbudowane z rurek z jednej strony ślepo zakończonych, otwierających się do jelita środkowego lub tylnego, a produktem jest kwas moczowy.

•    centralny układ nerwowy zbudowany z mózgu czyli rwoju nadprzełykawego i łańcuszka brzusznego ze zwojem podprzefykawym,

•    narządy zmysłu wytworzone są z wyspecjalizowanych komórek epidermalnycn połączonych za pomocą nerwów z centralnym układem nerwowym.. Występują mechanorecepiory odbierające bodźce mechaniczne j.ak włoski, kopułki, narządy strunowe czyli chordatanalne (narządy bębenkowe czyli tymponałne) oraz narządy równowagi (statocysty),

•    • głównym narządem, zmysłowym służącym do wykrywania mchów powietrza jest narząd Johnsona w czułkach.

•    chemoreceptory - odbierające bodźce chemiczne są głównie w czułkach, smakowe na przysadkach gębowych i stopach.

•    fotorcceptory - oczy złożone w skład których wchodzi od kilku do 20 000 pojedynczych fasetek. (ommatidiów) w których można wyróżnić rogówkę, warstwę podrogówkową komórki stożka krystalicznego siatkówkę i komórki pigmentowe. Powstały obraz jest mozaikowy i nieostry, a ocena odległości następuje poprzez nakładanie się obrazów z obu oczu.

•    oczy proste zwane przyoczkami zbudowane z rogówki powstałej z przeźroczystej kutikuli tworzącej często soczewkę, warstwy podrogówkowej oraz siatkówki złożonej z neuronów zmysłowych, a całość otoczona jest komórka pigmentową

•    układ rozrodczy złożony z gonad i przewodów wyprowadzających oraz gruczołów dodatkowych, które u samców produkują lepką wydzielinę tworzącą spopermatofory, a u samic lepka wydzielina służąca co przyklejania jaj do podłoża., lub tworzą galaretowata otoczkę u gatunków składających jaja w wodzie.

•    owady z zasady sąjąjorodne, rzadko żyworodne.

•    organ zapasowy - ciało tłuszczowe otaczające narządy wewnętrzne zbudowanie z komórek odżywczych oraz komórek które odkładają kwas moczowy. Z substancji zapasowych korzystają owady w okresie diapauzy oraz stadia dorosłe nie pobierające pokarmu.

Rozwój: są przeważnie rozdzielno płciowe często o zaznaczonym dymorfizmie płciowym i rozmnażanie ich przebiega, po zapłodnieniu.

Występują jednak gatunki partenogenetyczne (dzieworodne) czyli rozwijające się z jaja bez zapłodnienia. Czasem występuj e zjawiska pokemonona, czyli nawoju wielu zarodków z jednego jaja.

| w rozwoju występuje: jajo, larwą poczwarfca i owad dorosły (imago)