333 (12)

Malarstwo w katakuńibąch 333

w dziedzinie religijnej. Oczywiście, rzecz sama w sobie nie jest niemożliwa. Ale przy obecnym stanie naszej dokumentacji nic nie skłania do przyjęcia tego za pewnik. Nie mamy żadnego zabytku żydowskiej sztuki przedstawiającej, który można by uznać za starszy od pierwszych zabytków sztuki chrześcijańskiej . Synagoga w Dura Europos jest im mniej więcej współczesna, a cytowane wyżej teksty rabinistyczne zdają się świadczyć, że tradycja, z jakiej ta synagoga się wywodzi, nie mogła w tym czasie być jeszcze bardzo dawna. Dopóki nie zdobędziemy obszerniejszych informacji, mamy pokusę twierdzić, że istniały dwa prądy twórczości artystycznej, chrześcijański i żydowski, zrodzone mniej więcej w tym samym czasie, na początku wieku III. A. Grabar skłania się do poglądu, że „prawdopodobnie Żydzi wyprzedzili chrześcijan na tej drodze, będącej nowością dla jednych i drugich”. Zgadzam się z nim całkowicie co do faktu, że sztuka przedstawiająca była nowością dla obu kultów. Ale chętnie zamiast „prawdopodobnie” użyłbym słów „być może”. Nie wykluczam bowiem, że chrześcijanie, swobodniejsi od Żydów w stosunku do zakazów Prawa Mojżeszowego, pierwsi weszli na tę drogę i że sztuka synagogalna zrodziła się jako reakcja, może nawet w atmosferze współzawodnictwa, jako replika na pierwsze dzieła sztuki chrześcijańskiej. Jakkolwiek rzecz się miała, wolno nam dopatrywać się w sztuce żydowskiej i w sztuce chrześcijańskiej dwóch zjawisk raczej paralelnych, niż pochodzących od siebie w linii prostej.

MALARSTWO W KATAKUMBACH

Trzeba tutaj stwierdzić, że od początku tematyka tego malarstwa jest bardzo odmienna. Oczywiście, twórcy chrześcijańscy czerpią wątki ze Starego Testamentu. Ale również wielu tematów dostarcza im ewangelia. Gdy chodzi o przedstawienia symboliczne i jeśli nie są one bezpośrednim odtworzeniem motywów zaczerpniętych z pogaństwa, ale nadających się do reinter-pretacji w duchu monoteizmu, dwie te religie podążają, oczywiście, w różnych kierunkach: odpowiednikiem siedmioramiennego świecznika i innych akcesoriów kultu żydowskiego są ryba, orantka i pasterz w ikonografii chrześcijańskiej.

Podobnie jak narodziny sztuki chrześcijańskiej i sztuki żydowskiej wydają się bardzo bliskie sobie w czasie, tak w obrębie chrześcijańskiej sztuki przedstawiającej prawdopodobnie w tym samym okresie powstały i równolegle rozwinęły się malarstwo i rzeźba. Pierwszy niewątpliwej daty zabytek malarstwa chrześcijańskiego pochodzi z baptysterium w tym samym Dura Europos, gdzie odnaleziono tak godną uwagi synagogę oraz także zdobioną malowidłami ściennymi świątynię Mitry (fot. 11). To, co z malowideł ściennych zachowało się w baptysterium, wiąże się nigmal wyłącznie z Nowym