Obraz4 (12)

356 O poezji naiwnej i sentymentalnej

Hallera. Sama myśl nie jest u niego myślą poetycką, ale poetyckie bywa niekiedy jej rozwinięcie, bądź to dzięki zastosowaniu obrazów, bądź też dzięki wzlotowi ku ideom. Tutaj należą one tylko wtedy, gdy spełniają ten drugi warunek. Poetę tego znamionują siła, głębia i patetyczna powaga. Jego dusza zapala się dla ideału, a jego żarliwa miłość prawdy szuka w cichych dolinach alpejskich niewinności, której już nie znajduje w świecie. Do głębi wzruszająca jest jego skarga; jego poezja jest energiczną, niemal gorzką satyrą, gdy opisuje zbłąkania intelektu i serca, z miłością natomiast opiewa piękną prostotę natury. Tylko że we wszystkich jego obrazach zanadto dominuje pojęcie, tak jak w nim samym intelekt panuje nad uczuciem.' Dlatego też zawsze bardziej poucza on, niż przedstawia, a przedstawia zawsze w barwach raczej silnych niż powabnych. Jest wielki, śmiały, płomienny, wzniosły, ale do piękna wznosi się rzadko, a może nawet nigdy.

Pod względem zawartości ideowej i głębi ducha o wiele niżej stoi od tego poety Kleist; powiedzielibyśmy natomiast, że przewyższa go wdziękiem, gdyby stwierdzenie takie nie wynikało, jak to czasem bywa, stąd, że niedostatki pod jednym względem bierze się za siłę pod drugim. Uczuciowa dusza Kleista rozkoszuje się najbardziej widokiem scen i obyczajów wiejskich. Chętnie ucieka przed pustym zgiełkiem towarzystwa i na łonie nieożywionej natury znajduje harmonię i spokój, których brak odczuwa w świecie moralnym. Jak wzruszająca jest jego tęsknota do spoczynku! ¹ Ile prawdy i prawdziwego uczucia jest w tych jego słowach:

Ja, Welt, du bist des wahren Lebens Grab.

Oft reizet mich ein heisser Trieb zur Tugend,

Fur Wehmut rollt ein Bach die Wang' herab,

Das Beispiel siegt, und du, o Feur der Jugend.

Ihr trocknet bald die edeln Tranen ein.

Ein wahrer Mensch muss fern von Menschen sein.²

Ale gdy poetycki polot wyrwał go już z zawężającego kręgu realnych okoliczności i przywiódł do uduchowionej samotności natury, także i tam prześladuje go zatrważający obraz epoki i niestety krępują jej pęta. To, przed czym ucieka, jest w nim samym, to, czego szuka, jest zawsze poza nim; nigdy nie może się wyzwolić spod zgubnego wpływu swoich czasów. Gdy jego serce jest już dostatecznie rozognione, jego fantazja dostatecznie dynamiczna, by martwe twory intelektu ożywić przez sposób przedstawienia — natychmiast zimna myśl odbiera duszę żywemu wytworowi zdolności poetyckiej, a refleksja przeszkadza uczuciu w jego tajemnym działaniu. I chociaż jego poezja jest barwna i promienna, jak wiosna, którą opiewa, a jego fantazja żywa i czynna, to jednak chciałoby się ją nazwać raczej zmienną niż bogatą, raczej igrającą niż kreatywną, raczej niespokojnie się posuwającą niż kumulującą i kształtującą. Szybko i bujnie zmieniają się u niego poszczególne rysy, ale nie zbiegają się tak, by stworzyć indywiduum, nie wypełniają się życiem i nie zaokrąglają się w postać. Jak długo poetyzuje on tylko lirycznie i ogranicza się do malowania pejzażu

1

Zob. w jego dziełach wiersz pod tytułem Ruhe.

2

Tak, iwiocie, ty jesteś grobem prawdziwym życia. Często ulegam goręcej pokusie cnoty, w smutku toczy się łza po policzku, zwycięża przykład i ty, ogniu młodości. Rychło uschniecie, szlachetne łzy. Prawdziwy człowiek musi przebywać z dal² od ludzi.