357 (16)

357

Jeszcze w sprawie kontaminacji

statecznie różnych¹’. Dotyczyłoby to w szczególności takiego procesu kontami-nacyjnego. w którym podstawę tworzą dwa spokrewnione ze sobą znaczeniowo i/lub formalnie wyrazy, konstrukcje itd. Mieściłoby się to dobrze w zespole wyjaśnień procesu kontaminacji z punktu widzenia psychologiczno-lingwistycznego.

Wiąże się z tym, jako jedna z przyczyn powstawania kontaminacji, oddziaływanie na siebie elementów różnych systemów cząstkowych sąsiadujących ze sobą gwar, dialektów itd. Szeroko sprawę tę omawia np. Bach. Oto dwa z podanych przez niego przykładów: „Das raitteldeutsche heifi und niederdeutschcs heit «hei8» vereinigen sich nach dem Zeugnis des Sprachatlasses an der hd.-nd. Sprachgrcnze in der form heitz”¹⁰; „Siidlich St. Wendel zeitigten die Wórter Buchweizen und Heidekorn die Mischbildung Heideweizen”'¹.

Tego rodzaju informacje podaje też np. Lehmann¹². Uważa on, że omawiany rodzaj kontaminacji występuje na obszarach przejściowych¹³. Podobne są również obserwacje Krei. Pisze on następująco¹⁴: „Wydaje się jednak, że dla teorii kontaminacji nie są też obojętne fakty językowe ujawniane przez mapy MAGP. Mianowicie na styku terytoriów, z których jedno wyróżnia się formą językową AB, drugie formą językową CD, a obie te formy oznaczają to samo pojęcie, pojawia się forma językowa AD, a więc forma, która łączy lewą część pierwszej formy z prawą częścią drugiej formy; znaczenie oczywiście pozostaje takie samo”.

Podaje on na to kilka przykładów. Oto jeden z nich: „W trzech punktach na oznaczenie nosideł na wodę (MAGP, mapa 445) występuje nazwa szkańdy. Struktura tej nazwy się wyjaśnia, gdy porówna się ją z nazwą szkanie, występującą na północy Kaszub, i z nazwą o tym samym znaczeniu szońdy, ciągnącą się na południe od Kaszub. Szkańdy leżą dokładnie na terytorialnym styku obu tych nazw”¹⁵.

Istnieją także, jeżeli tak je można nazwać, (zwykle bliżej nieokreślone) mechaniczne przyczyny pojawiania się kontaminacji¹⁶.

⁹    M. Rudnicki, Język jako zjawisko pamięciowe (prawo identyfikacji wyobrażeń niedostatecznie różnych). W: Symbolae grammaticae in honorem loannis Rozwadowski, t. I. Kraków 1927, s. 57. Na s. 65 autor m.in. pisze: „Także w zakresie słownictwa działanie prawa identyfikacji wyobrażeń niedostatecznie różnych da się stwierdzić masowo”. Dalej (na s. 66) M. Rudnicki zaznacza, że: „ze zjawisk innych w zakresie słownictwa przypadają tu szczególnie tzw. etymologie ludowe w najrozmaitszych swoich kształtach, zwłaszcza te, które nie są wynikiem przystosowań wyrazów obcych do swojskich”.

¹⁰    A. B a c h, Deutsche Mundartforschung, ihre Wege, Ergebnisse und Aufgaben. Eine Einjuhrung. Heidelberg 1934, s. 65-70. Por. też np. W. H e n z e n, op.cit., s. 15-16.

¹¹    A. B a c h, op.cit., s. 66-67.

¹²    W.P. Lehmann, Einjuhrung in die historische Linguistik. Autorisierte, vom Verfasser durch-gesehene Obersetzung von Rudolf Freudenberg. Heidelberg 1969, s. 119.

¹³    Ibidem. Por. W. FI e i s c h e r, op.cit., s. 136.

¹⁴    B. Kreja, Rozważania nad mapami „Małego atlasu gwar polskich " PAN. „Gdańskie Studia Językoznawcze” 3, 1983, s. 126; zob. też s. 127.

¹⁵B. Kreja, op.cit., s. 126.

¹⁶ Tak chyba traktuje w zasadzie proces kontaminacji m.in. J. Żebrowski (Uwagi o zniekształceniach językowych. „Poradnik Językowy” 1938/1939, z. 4/5, s. 84-86, szczególnie zaś s. 84). Por. też O. Jespersen, Language, its Naturę, Development and Origin. London 1959, s. 132.