36,37 (4)

mowy, należy uwzględniać ich wpływ n,i ogólne funkcjonowanie dziecka. Problemy Je będą przedmiotem analizy w dalszej części pracy.

Przy analizie warunków rozwoju mowy szczególna wagę przypisujemy własnej aktywności dziecka. Aktywność własna dLdccks jest czynnikiem wewnętrznym, biologicznymi, warunkującym rozwój mowy. Podlega ona doskonaleniu i kształtowaniu wraz z wiekiem, kiedy to dziecko przejawia coraz bardziej skomplikowane i różnorodne formy działalności.

W okresie płodowym i we wczesnym dzieciństwie jest to przede wszystkim aktywność wegetatywna i moloryczna, do której dołączają się wkrótce [>o urodzeniu czynności sensoryczne. W dalszych latach życia z zewnętrznych czynności wykonywanych na przedmiotach rozwija się wewnętrzna działalność psychiczna, będąca interioryzacją czynności materialnych. Aktywność własna dziecka staje się w coraz większej mierze aktywnością zmysłową. Umożliwia to gromadzenie dużej ilości informacji i rozszerzanie doświadczenia, uświadamianie sobie nowych potrzeb psychicznych i znajdywanie skutecznych sposobów ich zaspokajania. Szczególne znaczenie aktyw-ności dziecka dla rozwoju psychicznego, w tym mowy, podkreśla w swoich pracach S. Szaman (1955). Autor akcentuje przede wszystkim znaczenie zabawy, która pozwala być dziecku aktywnym, działa jako bodziec do mówienia.

Poza własną aktywnością dziecka, z psychologicznego punktu widzenia niezmiernie ważna rola w kształtowaniu się mowy przypada rodzinie. Ogólnie możemy powiedzieć, że jeśli środowisko dziecka wystarczająco stymuluje w różnorodny sposób jego rozwój, to udoskonalają sic leż jego nawyki językowe.

Ważnym czynnikiem kształtującym rozwtSj mowy jest klimat emocjonalny panujący w rodzinie. Korzystny jest taki, który zapewnia dziecku zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, ogranicza sytuacje stresowe i konfliktowe. Istotny jest również bliski kontakt z osobami zapewniającymi wymianę werbalną. Znane są liczne badania wskazujące na opóźniony rozwój mowy u dzieci, które były pozbawione bądź miały ograniczone możliwości kontaktu werbalnego. Przy czym ważny jest nic tylko częsty kontakt werbalny, ale również jego rodzaj, układ stosunków między matką a dzieckiem. postawy rodzicielskie. Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju mowy jest reagowanie przez rodziców na wszelkie próby nawiązania kontaktu przez dziecko, nawet przez formy bezsłowne - uśmiech, wodzenie wzrokiem. Akceptacja ze strony rodziców tych pierwszych prób powinna się wyrażać w reakcjach podtrzymujących ten swoisty dialog. Na tej pod--**«»*. kiri.iliują mc bowiem u dziecka tendencje du nawiązywania łącznoś-«11 iii*m /I im ni Powstająca w trakcie tych kontaktów więc sprawia, że dzieli . Imii|/<i wi/csmc jest istotą ściśle związaną z otoczeniem. Już w 3 tygodni.. obserwujemy u dziecka aktywność świadczącą o przejawianych h wobec osób z najbliższego otoczenia. Występuje tzw. uśmiech >>>-i'tl>ii kloty można uznać za jedną z form porozumiewania się. Forma ta "-•U * *'»/>« rozwoju w 3 m.ż. i staje się podstawą wymiany informacji z

/. mi. m W przypadkach braku podtrzymywania lej pierwszej przedjęzy-»..»•) wymiany informacyjnej, może nastąpić zahamowanie chęci kontakto-whmIh *ię / otoczeniem. Dziecko jest już w tym okresie wrażliwe na wszelki* l.nttiy wypowiadania się ze strony otoczenia i nadaje niektórym z nich

*    ii'..... sygnału. Sygnały te skojarzone z. przyjemnymi lub nieprzyjemnymi

itl.imj.imi stają się bodźcami rych sytuacji. Poza tym dziecko odkrywa, ż« l*i"* wl.isin sposoby wyrażania wywierają wpływ na otoczenie i usiłuje je p..Ai.n/,u Początkowo są lo pewne postawy, mimika, krzyki, uśmiechy. Tc •|W">*>l.v wyrażania się są funkcjonalnym wstępem do ukształtowania $ię im*wy właściwej.

ł kszlałlowanic się języka na wzói dorosłych wymaga wypracowania lonolyi zm-go materiału języka oraz pojawienia się i rozwoju symbolicznej •iink. |i mowy.

Itozróżnicnic słuchowe i wydawanie dźwięków stanowiących materiał

>.....tyczny języka są oczywiście nieodzowne do powstania i rozwoju mowy.

I» możliwościach dziecka dotyczących słyszenia dźwięków w okresie I" pi zniżającym ukształtowanie się mowy posiadamy niewiele dokładnych i.il.‘.in,i* ji Wiadomo jedynie, że początkowo dzieci reagują w jednakowy •I" "b na odmienne rodzaje dźwięków i dopiero po pewnym czasie ich icuki ji różnicują się. Do lego przyczyniają się najbardziej własne ćwiczenia nłinowr dziecka. Najwyraźniej występują one w okresie gaworzenia, dopro-wml/.»jąe do odkrycia przez dziecko zależności między wTażeniami słuchowym *i mięśniowymi i wibracyjnymi. Dziecko stara się je dojsasować, w

•    z v »• |tomaga mu słyszenie mowy otuczcnia. Postęp w zakresie fonetyki siani .wi w.izny składnik kształtowania się języka.

symboliczna funkcja mowy lozwija się już od 10 m.ż., k\cdy dziecko i.* imie znaczenie wyrazów skojarzonych z codziennymi zdarzeniami z jego .< .i Wymawiane w tym okresie wyrazy wiążą się z określoną sytuacją, •• kmiku tną intencją dziecka. Mowa jest częścią rzeczywistości, do której ■ l/i.. ku musi się przystosować. Trudno jest stwierdzić, czy dziecko uczy się i. t/A przedmiotów, gdyż już umie je rozróżniać, czy na odwrót, nazwa

37