36

•    otwór odbytowy znajduj^{1 2} się na końcu cW^GIowa oddzielona jest od nogi '-yraźnym praewęienfem. Chitony są roztóelnoptóowe, icn zapłodnienie jest zewnętrzne, a larwa^jodbo/ia do larw pierścienic - trochc.óty.

i Gromada: tetałchonogn — Gastroooda filimakf)

•    mięczaki, o ciele wyraźnie zróżnicowanym na głowę, worek trzewiowy i nogę: worek trzewiowy wyciągnięty w płaszczyźnie

pionowej: noga po brzusznej stronie worka trzewiowego. Około 88 000 Gatunków    \

•    ciało przeważnie niesymetryczne; co związane jest z rozwojem ontpgcncty cznym.

•    w stadium larwalnym worek trzewiowy ulega spiralnemu zwinięciu, następnie skręceniu o 90°, a w dalszym rozwoju o nawet o 180°. Powoduje ta przemieszczenie się narządów wewnętrznych z prawej strony na lewą i odwrotnie, oraz jamy płaszcza z tyłu do przodu ciała. Wytwarzają one muszle, które mogą wtórnie ulegać zanikowi (ślimaki nagie)

?    oddychają skrzelami lub płucami, są hennafrodytyczne, larwy podobne do larw pierścienic i noszą nazwę weliger

winniczek — Hdix pomada - zbudowany z głowy na której występuje otwór gębowy, czułki I pary i czułld II pary z oczami, wciąganych do wnętrza aJe nie są one homologiczne z czułkami stawonogów. Pod prawym czółkiem mieści się otwór rozrodczy.

•    worka trzewiowego spiralnie skręconego okrytego płaszczem, który wytwarza muszlę.

•    muszla zbudowana jest z kolumienki zakończonej wierzchołkiem wewnętrznej oraz 4 skrętów kończących się otworem muszli. Muszla przytwierdzona jest do ciała mięśniem wciągacza łączącym nogę i głowę ze ściankami kolumienki.

•    układ pokarmowy rozpoczyna się jamą gębową z wargami, a wewnątrz występuje tarka służąca do rozdrabniania pokarmu. Do jamy gębowej uchodzą gruczoły ślinowe. Dalej występuje przełyk, wole, żołądek i jelito. Jelito przechodzi przez worek trzewiowy aż do górnych jego skrętów, tworzy pętlę i wraca na brzegu płaszcza, gdzie kończy się otworem odbytowym. Do jelita uchodzą gruczoły trawienne watro bo wo-traistkowe wypełniające najwyższe skręty w- muszli. Układ oddechowy to wory płuc, wytworzone z jamy płaszcza, lub najobszerniejszej części worka trzewiowego. Worek płucny jest silnie unaczyniony.

•    układ krwionośny jest otwarty i złożony z serca w worku osierdziowym oraz naczyń. Z aorty krew dostaje, się do obszernych zatok

jamy ciała i żył, którymi dochodzi do płuc, po czym wraca z powrotem do serca. Krew służy do transportu gazów, składników substancji pokarmowych i metabolitów pełni wiec również funkcje limfy i składa się z osocza i amebocytów, w osoczu występuje hemocjamrusnadaiaca barwę niebieska krwi.    ----------¹—■___________

•    układ wydalili czy w postaci nerek (znajduje się w worku osierdziowym. Zbędne produkty przemiany materii są pobierane lęjeczłaem z worka osierdziowego, przechodzą kanałem wydalniczym i usuwane są przez otwór wydainiczy obok otworu odbytowego.

•    układ nerwowy jest scentralizowany w przedniej części ciała i składa się z. parzystych zwojów mózgowych wchodzących w skład obrączki okołoprzełykowej, oraz zwojów nożnych, trzewiowych i bocznych, od których odchodzą nerwy obwodowe.

•    z narządów zmysłów występują oczy umiejscowione na dużych czułkach, liczne komórki czuciowe i węchowe na małych czułkach, na brzegach płaszcza i nogi oraz statocysry— narządy równowagi są w przedniej części nogi

« w układzie rozrodczym występuje pojedynczy gruczoł obojnaczy, produkujący zarówno jaja, jak i. plemniki i mieści się on w górnych skrętach muszli. Od gruczołu prowadzi początkowo jeden przewód, następnie rozdziela się na wyprowadzający osobno jaja (jajowód), a osobno plemniki (nasieniowód) zakończony'narządem kopulacyjnym cruz występują gruczoły dodatkowe. Zapłodnienie jest wewnętrzne; rozwój prosty, z jaj wylęga się podobna postaci do dorosłej. pomrów wielki - Zimar mredmus — ślimak nagi mający szczątkowa muszlę ukrytą w płaszczu, jest o ciele wydłużonym, o worku

trzewiowym śłlifie zFćiukowanym. Narządy zmysłu mieszczą się w grzbietowej części wzdłuż nogi. Żyje w lasach, wyrządza szkody w ogrodach i szklarniach.

Gromada małże: Btvałvia

•    mięczaki o ciele dwu bocznie spłaszczonym, bez głowy, zbudowany z worka trzewiowego, okrytego dwoma bocznymi fałdami płaszcza zdwuklapową muszlą oraz z nogi. Oddychają blaszkowatymi skizeiami. Ok. 25 000 gatunków,

szczewżuia—Anoda nia cwnea - małż słodkowodny, prowadzi dermy tryb życia, okryty muszla składającą się z 2 połówek. Muszla

zbudowana jest z 3 warstw, zewnętrznej organicznej — konchiolinowej, środkowej — wapiennej, porcelanowej oraz wewnętrznej również wapiennej — gęsiowej. Obie połówki połączone są aa stronie grzbietowej wiązadłem.

•    muszla jest wytworem krótkiego płaszcza, które wyściela muszlę i okrywa całe ciało.

•    pod płaszczem znajduje się jama płaszczowa, a w mej po 2 pary płatów skrzelawych oraz w przedniej części klinowata noga, nad którą znajduje się otwór gębowy. Grzbietowa część ciała zajmuje worek trzewiowy z układami wewnętrznymi.

•    woda do jamy płaszcza wpada syfonem wpustowym mieszczącym się z tyłu ciała, dzięki nabłonkowi migawkowemu przechodzi do jamy płaszczowej, obmywa słazeła i zostaje wyrmcon^syfonem wypustowym.

•    układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym wyposażonym w 2 pary płatów gębowych — żagielków, naganiających pokarm. Krótkiego przełyku prowadzącego do żołądka otoczonego gruczołem trawiennym wątrobowo-trzustkowy.

•    w żołądku znajduje się tzw. pręcik krystaliczny spełniający funkcje trawienne.

•    jelito jest bardzo długie i tworzy pętlę w dolnej części worka trzewiowego, a następnie i przechodzi na. stronę grzbietową, gdzie przebija się przez komorę serca. Otwór odbytowy znajduje się w sąsiedztwie syfonu wypustowego.

•    układ krwionośny jest otwarty,.serce składa się z komory i 2 przedsionków, mieści się w worku osierdziowym i położone jest na stronie grzbietowej. Krew z serca przechodzi do naczyń, a dalej do zatokjamy ciała i śkrzeli, a następnie do przedsionków.

•    układ oddechowy składa sic z 2 par płatów skrzelowych mieszczących się w jamie płaszczowej po obu stronach nogi. Pojedyncze skrze!e zbudowane jest z 2 nabłonkowych blaszek połączonych licznymi mostkami z bogato unaczyniona siecią

•    układ wydainiczy w postaci pary nerek zbliżonych budową do meumejrydiów, pobierających produkty przemiany materii z worka osierdziowego. Ujście nerek znajduje się w jamie płaszcza w pobliżu syfonu wypustowego.

•    układ nerwowy słabo rozwinięty i złożony z 3 par zwojów: mózgowego, nożnego i trzewiowego połączonych spoidłami. Z narządów . zmysłów występują komórki czuciowe rozsiane po brzegach płaszcza i nogi oraz narząd równowagi—statocyst

•    układ rozrodczy zbudowany z gonady położonej pomiędzy pętlami jelita. Komórki rozrodcze wydalane są do jamy płaszczowej, gdzie odbywa się zapłodnienie. Szczeźuje są rodzieinopłciowe. Rozwój jaj odbywa się w skrzeiach, spełniających role komory lęgowej. Larwa - glochidium - przypomina postać dorosłą Dalszy rozwój przechodzi uczepiona do płetw i skrzel ryb prowadząc pasożytniczy

'    żvcia przez okres 1-2 miesięcy, następnie opada na dno zbiornika i dojrzewa.

raricznica — Dreissena połvmorpha —Jeziora, zalew, filtruje zawiesinę oczyszczając zbiorniki, fl&rygflt jadalna - Osterea edulis-. otnółek jadalny - Mmlus, edulis.

1

Gromada głowoaogi - Cenhaloooda

•    mięczaki o ciele złożonym z głowy, na której występuje otwór gębowy, otoczony wieńcem czułków lub ramion, z worka trzewiowego i z nogi, wykształconej w lejek służący do gwałtownego wyrzucania wody stwarzającej układ odrzutowy. Gatunki wyłącznie morskie — 750 obecnie żyjących gatunków i 10 000 wymarłych - amonity.

•    płaszcz otacza tułów, po stronie grzbietowej jest przyrośnięty, a po brzusznej twoizy jamę płaszczową w której mieszczą sic skrzata

•    skorupa u większości współczesnych form jest zredukowana—wewnętrzna

2

   otwór gębowy znajduje się między ramionami, kzóre podobnie jaj lejek powstały ż przekształcenia nogi.

« oczy są duże, przypominające budowa oczy kręgowców.    ,