36

mechanizmy obronne. Opór, jaki wykazuje, jest sprzeczny z jego świadomym nastawieniem. Psychodrama spełnia także funkcję kathartyczną.

Istnieją dwie zasadnicze odmiany spontanicznej drama-tyzacji (psychodramy w szerokim znaczeniu): psychodrama i socjodrama (Czapów, 1967, s. 298—312). Zasadniczy przedmiot socjodramy stanowi grupa, a nie poszczególne jednostki. Oddziaływania socjodramatyczne są stosowane jako środek usuwający zaburzenia w strukturze, organizacji i dynamice grupy.

Różnica między psychodramą a socjodramą tkwi w sposobie traktowania grupy. W psychodramie tworzy się grupę dla celów diagnostycznych, psychologicznych i pedagogicznych. Socjodrama polega na prowadzeniu spontanicznej I dramatyzacji w grupach, które powstały dla innych celów. W psychodramie w centrum zainteresowań znajduje się osobowość wszystkich jednostek — członków grupy, a w so-cjodramie — sama grupa, jej zbiorowa działalność oraz efekty jej działalności. Skuteczność psychodramy mierzy się wyleczeniem członków grupy z ich dolegliwości, np. neurotycznych, a skuteczność socjodramy — zbiorową aktywnością grupy w tej lub innej dziedzinie życia społecznego.

Aby psychodrama spełniała właściwą rolę, muszą być zachowane pewne zasady (Czapów, 1967, s. 298—312). Oto najważniejsze z nich:

1.    Psychodrama nie powinna być zabawą. Rola, którą się gra w psychodramie, jest wprawdzie równie niezobowiązująca jak w zabawie, ale ułatwia zrozumienie przeszłości. W psychodramie istnieje pewna dramatyczna akcja, której nie ma w zabawie. Akcja ta zmusza do dyscypliny.

2.    Psychodrama to proces ciągły. Psychodramatysta musi czuwać nad tym, by odtwarzane sceny stanowiły całość. Psychodrama powinna stanowić integralny element całego życia pacjenta, powiązany z jego przeszłością i teraźniejszością oraz rzutujący na jego przyszłość.

3.    Podczas sesji psychodramatycznych, zdaniem francuskich psychodramatystów, należy przestrzegać zasady swobodnego wyboru ról. J. L. Moreno nie zaleca tego jako zasady bezwzględnie obowiązującej.

4.    Ważną zasadą psychodramy, szczególnie tej, która wiąże się z realizacją bardziej długofalowych zadań terapeutycznych czy pedagogicznych, stanowi całość pola psychodramatycznego. Pojęcie pola psychodramatycznego wiąże się z pojęciem pola psychologicznego, które wprowadził K. Lewin. Zmiany w polu powodują zmiany w zachowaniu się. Pole, czyli otoczenie przedstawione tak, jak je widzi i pojmuje człowiek, nie może być ominięte przy organizowaniu psychodramy. Pole obejmujące psycho-dramę, to znaczy pole psychodramatyczne, musi być w miarę możliwości stałe. Uczestnik pychodramy długofalowej nie powinien widzieć stale nowych twarzy i przystosowywać ustawicznie swoich reakcji do nowych elementów otoczenia.

5.    Dla poprawnego przebiegu psychodramy potrzebne jest przestrzeganie zasady wspólności pola psychodramatycznego pacjentów i psychodramatysty. Oznacza to, że psychodramatysta z jednej strony jest zdolny inspirować zachowanie się uczestników psychodramy, a z drugiej wie, w jakim stopniu mogą oni przyswoić sobie i w związku z tym odegrać tę lub inną rolę.

6.    W toku psychodramy powinno się także przestrzegać zasady produkcji psychodramatycznej. Chodzi o to, by każdy seans był omawiany i dyskutowany. Kierownik psychodramy podsumowuje to, co się odbyło, a reszta członków sesji psychodramatycznej dzieli się z grupą swymi spostrzeżeniami i refleksjami.

7.    J. L. Moreno zaleca traktowanie członków grupy psychodramatycznej na podstawie socjometrycznego rozpoznania. Uważa bowiem, że postulowane efekty niedyrek-tywnej dramatyzacji stają się możliwe wtedy, kiedy zachodzą

69