36

Zn! (Kenia mctodolo git mc

Neutralność <\\‘iaiop<>-,C lądowa

niejszym artykule pokrótce scharakteryzować sytuację rodziny w społeczeństwach współczesnych i kierunki jej przeobrażeń z. uwzględnieniem zagrożeń, na jakie może napotykać. Na tym tle określę znaczenie rodziny dla jednostki i jej życiowego funkcjonowania oraz jej rolę w życiu społeczeństwa starając się zarazem określić efekty jej wadliwego funkcjonowania wynikającego ze współczesnych przesłanek społeczno-globalnych. Wskażę również na związki między procesami transformacyjnymi, reorganizacyjnymi i częściowo dezin-tegracyjnymi zachodzącymi w rodzinach społeczeństw średnio i wysoko rozwiniętych a zjawiskami patologii społecznej.

Przyjętą w analizach hipotezą przewodnią jest twierdzenie, że rodzina odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu jednostek i społeczeństwa. Drugą, uzupełniającą hipotezę sformułowałem następująco: Poważniejsze zakłócenia struktury i funkcjonowania rodziny prowadzą do perturbacji społeczeństwa. Z udowodnienia hipotez wynikać będą określone wnioski prakseologiczne.

Literatura, na której się opieram, uwidoczniona jest w zamieszczonym na końcu artykułu wykazie bibliograficznym. Zrezygnowałem z systematycznego, drobiazgowego powoływania się w tekście artykułu na poszczególne pozycje, chroniąc zarazem czytelnika przed zasypywaniem lawiną danych statystycznych, cytowaniem definicji znanych specjalistom pojęć etc. Uwzględniam w swych analizach zjawiska znane, w literaturze naukowej dobrze udokumentowane, a moim zadaniem jest wysnuwanie z nich określonych wniosków i uogólnień zmierzających w kierunku weryfikacji hipotez. W niektórych wyjątkowych przypadkach stosuję odwołania posługując się skrótowym systemem harwardzkim.

Chciałbym na wstępie poświęcić nieco uwagi założeniom metodologicznym mającym zastosowanie w niniejszym artykule. Pierwszą przyjętą zasadą jest ideologiczna, światopoglądowa neutralność w podejściu do tematu i analizy wyznaczonych przezeń obszarów badawczych. Nie przyjąłem żadnych nadrzędnych założeń ideologicznych, pozanaukowych, które obligowałyby mnie z góry do określonego sposobu czy kierunku myślenia. Określone stanowiska i rozwiązania nie są przeze mnie klasyfikowane jako „postępowe” czy „wsteczne", „bogobojne” czy „bezbożne”. Zaobserwowane procesy i zjawiska klasyfikuję głównie z punktu widzenia ich eufunkcjonalności i dys-funkcjonalności w stosunku do jednostki w jej społecznych rolach oraz w odniesieniu do jej osobowości i jaźni. Oceniam także ich stopień eufunkcjonalności czy dysfunkcjonalności w stosunku do społeczeństwa. Eufun-kcjonalność rodziny jest jednym z najistotniejszych mierników jej wartości.

Poczynione przeze mnie powyżej uwagi uważam za istotne, gdyż w niektórych kręgach społecznych samo wystąpienie w obronie rodziny może być uznane za „obskurantyzm” i „staroświecczyznę”. Inni znowu myśliciele mogą przedkładać w ocenie sytuacji rodziny (i jej członków) założenia aksjologiczne ponad wszystko, dokonywać nieodwołalnych rozstrzygnięć w kręgu

ltX

\

l

wartości, nie dostrzegając bólu i rozpaczy człowieka oraz warunków i wymogów życia społecznego doby współczesnej.

Niektórzy wiążą ideę ochrony rodziny głównie ze stanowiskiem Kościoła Katolickiego i jego prorodzinną aktywnością. Należy jednak dążyć do upowszechnienia przekonania, że sprawa rodziny jest sprawą wszystkich ludzi, gdziekolwiek by oni nie egzystowali na świecie - i to bez względu na to, jaki wyznają oni światopogląd i religię. Lepsza lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień sprawności funkcjonowania społeczeństwa.

Oprócz reguły ideologicznej neutralności w mej analizie mają zastosowanie założenia i reguły metodologiczne poznańskiej szkoły badań nad rodziną (Z. Tyszka red. 1990, Z. Tyszka 1991), które sprowadzają się do wieloaspektowej, integralnej analizy życia rodzinnego z uwzględnieniem interakcji z zewnętrznymi układami społecznymi. Kompleksowej analizie podlegają wydzielone, ważne elementy struktury i funkcji rodziny oraz świadomości rodzinnej dotyczącej życia rodzinnego i zjawisk ściśle z życiem rodzinnym powiązanych. Bada się wzajemne uwarunkowania tych elementów oraz składających się z nich subsystemów, posługując się według zasad odwracalności kategoriami zmiennych niezależnych i zależnych. Również w kategoriach zmiennych niezależnych i zależnych ujmowane są przez wymienioną szkołę relacje zachodzące między rodziną a zewnętrznymi układami społecznymi. Określone struktury rodziny, sposób jej funkcjonowania (stopień poprawności i intensywności wypełniania poszczególnych funkcji) oraz świadomość dotycząca rodziny mogą w sposób istotny warunkować zewnątrzrodzinne układy i procesy społeczne - układ mikrostrukturalny, mezostrukturalny, makrostrukturalny oraz społeczno-globalny. tworząc w sumie zbiór zmiennych niezależnych w stosunku do reszty świata społecznego. Z drugiej jednak strony kształt i funkcjonowanie rodziny (czy raczej milionów rodzin) zależy w sposób istotny od owej „reszty” świata społecznego, zewnętrznego w stosunku do rodziny, którego poszczególne układy mogą być w związku z tym z kolei również traktowane jako zbiór zmiennych niezależnych w stosunku do rodziny traktowanej teraz (po odwróceniu kierunku analizy) jako zbiór zmiennych zależnych. A więc społeczeństwo globalne wraz z zawartymi w nim zhierarchizowanymi układami społecznymi wpływa na rodzinę, odpowiednio modyfikując jej strukturę, funkcjonowanie, mentalność jej członków, a z kolei modyfikowana rodzina wywiera podlegające przekształceniom wpływy na społeczeństwo globalne, jego substru-ktury i procesy. Jeśli społeczeństwo globalne znajduje się w trakcie intensywniejszych przeobrażeń, jego wpływ na rodzinę zwiększa się, rodzina ulega wyraźniejszym modyfikacjom, a nawet znacznym metamorfozom. Znacznie zmodyfikowana rodzina zmienia zakres i silę swego wpływu na społeczeństwo globalne i jego substruktury. Rodzina więc bardzo intensywnie uezesi-

In lc lim/ nnśi

pnrnnwcrti