36

172	i
Występujący także jako szczególnie ważr gania zysków, odnosi	wśród purytanówlszacunek dla rolnictwa,) tej i zgodnej z pobożnością dziedziny osią-I się (np. u Baxtera) nie do landlorda, lecz

UV J V i/fru* FIl* i łai iłlvl    c* łT TT    ix T ilł lłłv M V/ j Vłlii\l «*, *vV/i

mi być arystokracją

» racjonalnego* rolnika^{1 2}. Angielskie społeczeństwo, począwszy od XVII wieku, rozd wojone jest między sąuirearchie [szlachet-czyznę], warstwę reprezentującą »starą Anglię« a kręgi pury-tańskie, których siła ppołeczna jest ciągle niepewna*³. Obie te cechy — niezłomna naiwna radość życia, a z drugiej surowo uregulowane i pełne jrezerwy, oparte o konwencjonalne więzy etyczne panowanie nad sobą jeszcze dziś widoczne są w obrazie angielskiego »charakteru narodowego«^{4 5}. Tak samo i najdawniejszą historię północnoamerykańskiej kolonizacji charakteryzuje wyraźne przeciwieństwo między zakładającymi plantacje z wykorzystaniem siły niewolników (indented servanłs) i chcący-

sposób myślenia purytanami

jidventurers, a preferującymi mieszczański

Wszędzie, gdzie sięgała władza purytańskiego sposobu życia, tam w każdych okolicznościach!wychodziła ona na dobre ekonomicznie racjonalnemu życiu — co jest oczywiście

0    wiele ważniejsze, niż samo sprzyjanie gromadzeniu kapitału. Takie poglądy na życie zrodziły nowoczesnego »człowieka gos-podarki« \[homo occonoynicus — przyp. tłum.]. Naturalnie — te purytańskie ideały życiowe nie wytrzymywały często konfrontacji z »pokusami« bogactwa. Najbardziej ortodoksyjnych zwolenników ducha purytańskiego napotykamy ciągle w szeregach dopiero pnących się do gór y⁵ drobnych mieszczan

1    farmerów, podczas gdy beat i possidentes [błogosławieni posiadający], nawet kwakrowie, gotowi byli często zaprzeczać dawnym ideałom. Był to w gruncie rzeczy ten sam los, który spotykał klasztory średniowieczne — poprzednich głosicieli doczesnej ascezy.

Także tam, gdzie racjonalne prowadzenie gospodarki objawiło się w pełni — przy równoczesnym surowo uregulowanym stylu życia i zahamowanej konsumpcji — majątek albo (jak w czasie podziałów' wyznaniowych) podlegał uszlachceniu, albo dyscyplina klasztoru rozpadała się i musiały interweniować różne »reformacje«. Cała historia reguł zakonnych jest przecież w pewnym sensie ciągłą walką z sekularyzującymi wpływami bogactwa. To samo w ogromnej skali odnosi się do doczesnej ascezy purytanizmu. Z taką reformacją klasztorów można chyba porównać potężny revival metodyzmu, poprzedzający rozkwit przemysłu angielskiego w końcu XVIII wieku. Przytoczmy tu ^{6 7 8 9 10 11}

1

czańskich kapitalistów, by zmusić ich do zajęcia się tylko handlem. Stan -regentów-* holenderskich wyodrębniał się z burzuazyjnego patrycjatu miejskiego przez fakt nabywania starych dóbr rycerskich. Kręgi te tak. naprawdę nigdy nie myślały w sposób kalwiński. Notoryczny pęd do U6zlachcania oraz ty t idów wśród mieszczaństwa holenderskiego w drugiej połowie XVII wieku pokazuje z kolei, przynajmniej do tego okresu wykazywanie różnic między stosunkami angielskimi a holenderskimi trzeba traktować bardzo ostrożnie. Nagromadzenie odziedziczonego pieniądza larńało tu ascetycznego ducha.

2

   Po czasie nasilonego wyk pywania angielskich majątków ziemskich przez kapitał mieszczański nastąpiła epoka rożku tu rolnictwa.

3

   Anglikańscy lar.dlordowie aż do naszego stulecia nie chcieli -nonkonformistów- jako dzierżawców (obecnie oba te i anowiska kościelne są w przybliżeniu liczbowo równe, dawniej - nonkonformiści ■< byli zawsze mniejszością).

4

   Słusznie 11. Levy zwraca uwagę na to, żc naród angielski -ze swojego charakteru- był mniej predestynowany do przyjęcia ascetycznego etosu i cnót mieszczańskich od innych narodów: jego istotą była bowiem (i ciągle jest) żywiołowa radość życia. Potęga purytańskiej ascezy w okresie jej panowan a uwidacznia się właśnie w zdumiewającym utemperowaniu tej narodowej cechy.

5

   Powraca to ciągle w opis i: Doy!e'a. W poglądach purytanów zawsze decydowała motywacja religijna (choć oczywiście nie tylko ona). Kolonia (pod rządami Wintropa) skłonna była zezwolić na przesiedlenie się gentlcmenów do Massachusetts, a nawet na utworzenie Izby Wyższej ze szlachtą rodową, gdyby tylko ci gentlemer.i przystąpili do Kościoła. Ze względu na możliwość utrzymania dyscypliny kościelnej nalegano na osadnictwo zwarte.

6

Podkreśla to już Pelty, a wszystkie źródła współczesne mówią o puiytańskich sektach

7

baptystycznych (kwakrów, mennonitów) jako o warstwie po części nie posiadającej środków,

8

po części dopiero drobnokapitalislyczr.cj. Przeciwstawiano ją zarówno wielkiej arystokracji

9

handlowej, jak i finansistom-awanturnikom. Ale właśnie z warstwy drobnych kapitalistów,

10

a nie od wielkich finansistów (bankierów, dostawców państwowych, przedsiębiorców koloni

11

alnych itp.) wyszło to, co było charakterystyczne dla kapitalizmu na Zachodzie: mieszczańskr>-prywalna organizacja pracy przemysłowej.