375 (15)

375

Kontaminacja a zjawiska pokrewne

derywacją występującą na różnych poziomach systemu językowego (dotyczy różnych systemów cząstkowych języka). Jest ona. bardziej szczegółowo rzecz ujmując, pewnego rodzaju kompozycją (powstawanie nowych fonemów, morfemów, wyrazów, konstrukcji frazeologicznych, konstrukcji składniowych (ewentualnie też fragmentów tekstów¹⁵) -zob. wyżej s. 372). Przynajmniej w jednym członie podstawy jest ubytek substancji fonicznej. Są to obcięcia integralne (wypada cały morfem itd.) lub dezintegralne (wypada jakaś grupa fonemów itd.). Kontami nacja będąca też określoną sumą (zob. wyżej s. 374) różni się np. od kompozycji typu A (pełny człon podstawy)+B (pełny człon podstawy )=C. np. tramwajpociąg (w jednym z numerów „Expresu Poznańskiego” z 1985 r. napisano m.in.: „Kursować na nich będą swego rodzaju tramwaj pociągi [podkreślenie - Z.Z.], składające się z dwóch do czterech dużych i przestronnych wagonów”), Golub-Dobrzyń, dobranoc, Krasnystaw itd. 2) przezwyciężono już w znacznym stopniu pewną trudność w określaniu kontaminacji. Przejawiała się owa trudność w nazywaniu kontaminacji nieokreślonym „skrzyżowaniem”. Jeszcze raz chciałbym tutaj podkreślić to, że kontaminacja jest określoną sumą (por. wyżej). 3) podstawa kontaminacji może się składać z dwu lub z większej liczby członów. 4) istnieją twory kontaminowane chwilowe i względnie trwałe, zamierzone i nie zamierzone, uświadamiane i nie uświadamiane³⁶. 5) kontaminacja występuje w różnych odmianach formalno-funkcjonalnych [w tym m.in. także w odmianie artystycznej (np. jako element dowcipu językowego)]³⁷ różnych języków etnicznych. 6) zjawiska pokrewne kontaminacji [takie, jak np. tzw. etymologia ludowa, paronimia i inne (zob. wyżej s. 370)] różnią się od niej zasięgiem w obrębie systemu językowego: kontaminacja ma znacznie szerszy zakres (dotyczy wielu systemów cząstkowych języka) niż owe zjawiska po-krewne.

Można też, ogólnie biorąc, stwierdzić, że w dalszym ciągu aktualne są następujące kwestie: 1) sprawa podobieństw i różnic zachodzących między kontaminacją i wspomnianymi wyżej zjawiskami pokrewnymi (tzn. tzw. etymologią ludową, paronimiąi innymi zjawiskami). 2) kwestia ścisłego rozgraniczenia kontaminacji prostych (jednostop-niowych lub jednofazowych) i złożonych (wielostopniowych lub wielofazowych), czyli kontaminacji kontaminacji, i dokładniejszych ustaleń dotyczących ostatniego rodzaju kontaminacji. 3) kontaminacja na tle relacji: kompetencja językowa — perfor-macja. 4) kontaminacja a konwencjonalna norma językowa (w szczególności zaś obowiązująca norma poprawnościowa). 5) przyczyny powstawania kontaminacji. Konieczne są tu badania interdyscyplinarne. 6) aktualne jest również pytanie, czy kontaminacja jest rzeczywiście procesem marginalnym (por. m.in. częstość występowania tego pro-

³⁵    Por. m.in. M. Głowiński, T. Koslkiewiczowa, A. Okopień-Sławińska.J. Sławiński, op.cit.; por. też opracowane przez J. Sławińskiego hasło „Kontaminacja”. W: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. I. Warszawa 1984, s. 470.

³⁶    Por. np. S. G ra b i a s, Kontaminacje..., op.cit., s. 142.

’⁷ 0 występowaniu kontaminacji w różnych odmianach formalno-funkcjonalnych i stylach określonego języka etnicznego pisał dość obszernie już m.in. L. P o u n d w publikacji Blends. Their Relation to English Word Formation. Heidelberg 1914, s. 19 i n.