371 (15)

371

Kontaminacja a zjawiska pokrewne

typ tzw. przejęzyczeń¹² i sporadyczne błędy językowe)¹³. Inną przyczyną pojawiania się kontaminacji jest tzw. „niepewność lingwistyczna”¹⁴ lub raczej niepewność językowa. Jedną z przyczyn powstawania tworów kontaminowanych może być również to. co Rudnicki nazwał prawem identyfikacji wyobrażeń niedostatecznie różnych¹⁵. Wchodziłyby tutaj w grę takie kontaminacje, w których podstawę tworzą spokrewnione ze sobą znaczeniowo i/lub formalnie wyrazy, konstrukcje itd. Mieściłoby się to dobrze w zespole wyjaśnień procesu kontaminacji z punktu widzenia psychologiczno-języko-znawczego. Sprawą wymagającą dalszych ustaleń także z tego punktu widzenia jest teżm.in. występowanie omawianego procesu na tle relacji: tzw. mowa wewnętrzna — tzw. mowa zewnętrzna¹⁶. Jedną z ważniejszych przyczyn powstawania kontaminacji, na którą to chciałbym zwrócić szczególną uwagę, jest oddziaływanie na siebie elementów różnych systemów cząstkowych sąsiadujących ze sobą gwar, dialektów itd. Do licznych przykładów należąsaniny ‘płozy sań’. Według Krei „układ geograficzny tej nazwy wskazuje [...], że jest to najpewniej rezultat kontaminacji dwóch formacji o identycznym znaczeniu”; „z układu geograficznego można wnioskować, że saniny to wyraźne skrzyżowanie formacji sanice i lawiny”'¹. Wspomniany autor podaje sporo tego rodzaju przykładów dotyczących polskiego materiału gwarowego. Oto z kolei jeden z wielu przykładów niemieckich podanych przez Bacha: formacja dialektalna ich w ar gewesen, występująca na obszarze, gdzie stykają się zasięgi formacji typu ich

Por. min. Z. Klemensiewicz, O tzw. przejęzyczeniach., Język Polski” XXXIX, 1959, s. 178--179; W. Henzcn, Deutsche Wortbildung. Tubingen 1965, s. 15-16.

¹³    Por. A. S z u 1 c, Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego, op.cit., s. 122. Autor pisze m.in.: ..W dydaktyce języków obcych kontaminacja stworzona ad hoc przez uczącego się bywa często przyczyną [...] błędu językowego; np. niem. Das Frdulein + das Mddchen —> (das)* Mddlein".

¹⁴    Zob. A. Furgalska, R. Lebda, J. Warchala, O przejawach .. niepewności lingwistycznej ". Na przykładzie wywiadów z robotnikami. „Socjolingwistyka” 4. Pod red. W. Lubasia. Warszawa-Kraków--Katowice 1982, s. 67-74. Np.: „«żeby otrzymać wyższe stanowisko pracy» (wyższe stanowisko//sta-nowisko pracy)” itd. (s. 70).

¹⁵    Zob. M. Rudnicki, Język jako zjawisko pamięciowe (Prawo identyfikacji wyobrażeń niedostatecznie różnych). W: Symbolae grammaticae in honorem Ioannis Rozwadowski, t. I. Kraków 1927. s. 57, 65-66.

^1A Por. np. informacje Z. Klemensiewicza dotyczące tzw. mowy wewnętrznej i zewnętrznej m.in. w związku z procesem kontaminacji w obrębie tzw. przejęzyczeń (zob. Z. Klemensiewicz, O tzw. przejęzyczeniach, op.cit., s. 173-180, zwłaszcza zaś s. 178-179).

¹⁷ Zob. B. Krej a. Rozważania nad mapami Małego atlasu gwar polskich PAN. „Gdańskie Studia Językoznawcze” III, 1983, s. 127. Autor informuje: „Formacja saniny została zapisana 4 razy na płn -- zachodnim Mazowszu w trójkącie między Mławą, Pułtuskiem i Sierpcem (oraz w jednym całkowicie odosobnionym punkcie na zachodzie Wielkopolski: Piłka czamk.). Na wschodzie i południu (zachodnie Mazowsze i północna Małopolska) występuje na zwartym obszarze formacja sanice. na zachód zaś od formacji saniny (Ziemia Łęczycka, Kujawy i północna Wielkopolska - na północ od Warty) występuje na zwartym obszarze formacja lawiny. (...) W zachodnim punkcie czumkowskini formacja saniny występuje również w sąsiedztwie formacji lawiny oraz wyrazu sanie" (ibidem).