38 (80)

początek, środek i koniec. I klasyczny akapit ma również budowę trój-członową, dzieli się na wypowiedzenie początkowe, wypowiedzenie (wypowiedzenia) rozwijające i wypowiedzenie podsumowujące. Taki schemat nazywa «ię rnrpa akapitową fOn»dn 10^?-159^ Jednakie - w odróżnieniu od tekstu jako całości - nic w każdym minitckścic, czyli akapicie, muszą występować wszystkie trzy części.

Najważniejsze dla akapitu jest wypowiedzenie tematowe, które może, chociaż nie musi, znajdować się w początkowym^ fragmencie akapitu. Wypowiedzenie tematowe kumuluje kilka funkcji zasadniczych dla rozczłonkowania tekstu. Przede wszystkjn^^ąpowi treściowe ją-dro akapitu. W nim zazwyczaj zawiera się w postaci uogólnionej główna myśl tej cząstki tekstu - rozwijana, uszczegółowiana i ilustrowana przez obudowujące zdania. W nim pojawiają się słowa czy wyrażenia kluczowe dla całego akapitu. Jest także czynnikiem organizującym odgraniczony wcięciami fragment. Pozostałe wypowiedzenia wynikają z niego, bezpośrednio lub pośrednio się z nim wiążą, wchodząc w relacje, które ono właśnie dyktuje. Kolejna jego funkcja to funkcja wydzicla-jąca - wypowiedzenie tematowe, zwłaszcza jeśli mieści się na początku akapitu, oddziela ten akapit od kontekstu. Jednocześnie - i to czwarta już funkcja, którą można by nazwać nawiązującą - włącza akapit w skład wyższych jednostek tekstowych, przyłącza je do akapitów poprzedzających.

Jakie jest miejsce wypowiedzenia tematowego [w akapicie i jaka może być jego forma'.^v"ŃajczęścTej znajduje się na początku i właśnie taka jego lokalizacja jest najdogodniejsza dla adeptów rzemiosła pisarskiego, gdyż w ten sposób akapit najłatwiej daje się rozwinąć. Ale umieścić ję można także w środku, po jednym czy kilku zdaniach wprowadzających. Może być i na końcu, jako podsumowanie całości. Może stanowić prawdziwą ramę akapitu powtarzając się zarówno na początku tego fragmentu, jak i - po pęwnym przeformułowaniu - na jego kęńcu. I wreszcie, może nie pojawić się w ogóle, a tylko być implikowane przez treść całego akapitu. Jak widać, nic ma reguły dotyczącej miejsca wypowiedzenia tematowego w akapicie, istnieje natomiast reguła mówiąca o tym, że wypowiedzenie tematowe - ujawnione na powierzchni tekstu czy przez tekst sugerowane - musi wystąpić (nic dotyczy to jedynie nielicznych akapitów tzw. niesamodzielnych). Takie \vvpr»\»'i*H7pnio wyraża sic zwvkle icdnvm lub kilkoma zdaniami, zdaniem twierdzącym lub pytającym, zdaniem ogolnym, oouogoi-ntającym treść akapitu, lecz nic nazbyt ogólnym.

..Środek akapitu, czyli jego rozwinięcie, stanowi główną treściową _nmaśę^Trakapitu oblepiającą jądro, jakim jest wypowiedzenie tematowe. Rozwinięcie głównej myśli akapitu to jej zilustrowanie faktami, przy-detalami? To jej doprecyzowanie przez dcfuiicję, analizę, porównanie, wyjaśnienie przyczynowo-skutkowe. Od długości tego rozwinięcia zależy długość akapitu. Akapity zbyt krótkie to często akapi-

nadmiema długość akapitu może wynikać także z tego. że zawarta w nim została więcej niż jedna myśl).

Ostatnia część akapitu - podsumowanie - to część niekonieczna. Nic każdy akapit musi zamykać się w zdecydowany sposób. Kończące zdanie pełni częściej inną funkcję, funkcję nawiązującą, łącząc dany

akapit z akapitem następującym.

Przyjrzyjmy się teraz budowie wybranych akapitów:

Historyk literatury mówi o wartościach nawet wówczas, gdy o nich nic mówi. Wypowiada się o nich nic tylko wtedy, gdy są one bezpośrednim przedmiotem jego dociekań, a także - nie tylko w tym wypadku, gdy przystępuje do ocen dzieł czy kierunków. Odwołuje się do wartości również i w przypadkach, w jakich wszelka aksjologia znajduje się poza sferą jego rozważań, gdy nic zmierza do sformułowania ocen. więcej gdy znajdują się one całkiem poza jego badawczymi zamierzeniami. Historyk literatury mówi przeto o wartościach także i wtedy, gdy wcale sobie tego nie uświadamia lub uświadamia jedynie cząstkowo, mówi - być może - dlatego, że tak właśnie „się mówi", te inaczej mówić nie można, że szczególnego wysiłku umysłowego wymaga nic przywoływanie wartości, ale przeciwnie - ich odrzucenie, eliminacja z pola widzenia. Chciałbym zwrócić najpierw uwagę na fakt. że mówiąc - pośrednio bądź bezpośrednio o wartościach, historyk literatury może się odwoływać do trzech różnych regionów refleksji. (M. Głowiński. Wartościowanie w ba-

79