3

wskazań (zasad) dla działania praktycznego, albo, że formuje ogólne zasady (właśnie prakseologiczne) działania w zakresie społeczno-pedago-gicznym. W formowaniu tego rodzaju zasad, jak też w ich stosowaniu służą pomocą nauki ergologiczne, w szczególności prakseologia ogólna i prakseologia pedagogiczna (Kotarbiński 1965; Mazurkiewicz 1974).

1.2.    Ogólna formuła metodologiczna

Formuła metodologiczna pedagogiki społecznej obejmuje dwa elementy:

a)    opisowy: uwarunkowanie danej dziedziny rzeczywistości wzajemnym wpływem jednostki i środowiska; uwarunkowanie przekształcane przez siły ludzkie, przy czym akcent spoczywa w opisie na relacji (zwłaszcza) bezpośredniego środowiska² i rozwoju jednostki (Kamiński 1974a, s. 67);

Przekształ

canie

środowiska

b)    prakseologiczny: modyfikacja środowiska ma się dokonywać według zasad (wartości), tzn^ celem jest tu osiąganie korzystnego układu sytuacji dla pomyślnego funkcjonbwania i rozwoju człowieka i społeczności ludzkich, oraz modyfikacja ta ma mieć charakter podmiotowy; siłami własnymi środowiska (Radlińska 1935, s. 15, 22-27) może być przekształcana rzeczywistość, przy czym najwyraźniej przejawia się podmiotowość w grupach samopomocy (por.: Szmagalski 1988).

W tym miejscu interesuje nas szczególnie prakseologiczny element formuły. W związku z tym, prakseologiczną funkcję pedagogiki społecznej możemy ująć następująco: Pedagogika społeczna bada możliwości przekształcania środowiska z punktu widzenia pomocy ludziom w rozwoju, oraz poszukuje przesłanek dla działań przekształcających (Kamiński 1974, s. 12), szczególnie dla informacyjnego przygotowania działań praktycznych. W skład tego przygotowania wchodzą: przesłanki projektowania, diagnoza społeczna i preparacja podmiotów działających.

Możemy zatem powiedzieć, że w głównej formule pedagogiki społecznej jest explicite zawarty element prakseologiczny. Natomiast jej osobliwością jest podmiotowe przekształcanie środowiska z pomocą zintemalizowanych wartości pozytywnych (sił ludzkich - por.: Gogacz 1993, s. 37) - realizacja możliwości przekształcania na miarę potrzeb, dążeń społecznych i sił czynnych, oraz sił potencjalnych. Siły potencjalne i narastające odkrywa się, stosując diagnozę, a uruchomienie sił i ich spożytkowanie, wsparte jest na diagnozie decyzyjnej i projektowaniu.

1.3.    Pedagogika społeczna jako nauka stosowana

Pedagogikę społeczną zaliczamy do nauk stosowanych. Jednakże trzeba podkreślić, że przeciwstawienie: nauki teoretyczne i nauki stosowane jest

² Nie rozstrzygamy tu dylematu: „globalizm czy lokalizm: wyraz w nawiasie oznacza tylko tyle. że

zwraca uwagę na wymogi i możliwości realnego praktycznego działania w zakresie rozwojowej

modyfikacji środowiska” (por.: Capra 1987, s. 533; Pilch 1984. s. 61-65; Marc 1988. s. 130-135).

\

kontrowersyjne. Na przykład R.L. Ackoff uważał, że nauki czyste i stosowane znajdują się na dwu końcach tej samej skali. Inni uważają, że wszystkie nauki empiryczne - a pedagogika społeczna jest nauką empiryczną - mają jednocześnie charakter teoretyczny i praktyczny; pełnią funkcje poznawcze i praktyczne (Siemianowski). Nie zapominając o tej kontrowersji, trzeba podkreślić, że nauki stosowane mają swoje osobliwości. Między innymi zajmują się tym, co powinno być ze względu na przyjmowane oceny celowościowe zrobione (S. Kamiński 1981, s. 273-277). Nauki stosowane opierają się bowiem na uznanych ocenach teleologicznych i wyznaczają cele jakie chce się realizować.

Norma tywnosr i praktyczno.

Pedagogika społeczna - jako nauka stosowana - dotyczy tego, co może nastąpić pod wpływem celowych - opartych na wartościowaniu albo doświadczeniu powinności - działań ludzkich w zakresie objętym kompetencją pedagogiczną.

To, co powinno być uczynione, daje się badać dwojako:

-    szukając uzasadnienia, dlaczego to bezwzględnie powinno być uczynione (dlaczego w ogóle powinno się tak postępować, albo dlaczego w ogóle taki wytwór posiada wartość),

-    szukając optymalnie skutecznych środków do zrealizowania tej powinności czy osiągnięcia wartości.

W tym pierwszym sposobie badania pedagogika społeczna korzysta z wyników badań podstawowych (na przykład aksjologii). Drugi sposób jest właściwy dla nauk prakseologicznych w szerokim sensie tego terminu, a więc i dla pedagogiki społecznej. Jeśli zatem mówimy, że pedagogika społeczna jest nauką praktyczną (Kamiński 1974, s. 12; Radlińska 1961, s. 361) albo prakseologiczną (Wroczyński 1979, s. 66) albo formułujemy, iż jest teorią skutecznego działania społecznego (Szczepański 1980, s. 9-11), lub że cechuje ją prakseologiczny sposób stawiania i rozwiązywania problemów (Kowalski 1980, s. 65-71), to pragniemy uwypuklić właściwość pedagogiki społecznej wspólną wszystkim dyscyplinom stosowanym. Wyraża ją następująca formuła: nauki praktyczne są to zespoły zdań ogólnych stwierdzających, jak na podstawie zależności między faktami można zrealizować stany rzeczy zalecone przez uznane oceny (Podgórecki 1962, s. 32). Dodajmy, że w pedagogice społecznej owo Jak" nie tyle oznacza, jak szczegółowo coś zrobić, jakich szczegółowych sposobów użyć w działaniu, ile: co trzeba zrobić. Pierwszym zajmują się metodyki, drugim - nauka stosowana (por.: Pilch 1984, s. 62-64).

Obok właściwości pedagogiki społecznej wspólnych naukom stosowanym, dyscyplina ta charakteryzuje się jeszcze pewnymi osobliwościami. Jedną z nich jest zasada prakseologiczna głosząca podmiotowe przekształcanie środowiska, co przede wszystkim oznacza, iż przekształcanie dokonuje