3

142 ADAM LITYŃSKI

prywatnoprawnych, rozszerzenia uprawnień państwa w zakresie uchylania umów »prywatnych«, stosowania wobec »cywilnych stosunków prawnych nie corpus iuris Romani, lecz naszej rewolucyjnej świadomości prawnej [,..]”^{1 2}. Nie ma rzeczy i spraw prywatnych, a w ogóle komunizm wyklucza prawo. Wszak prawo jest narzędziem wyzyskiwaczy służącym do zniewalania ludzi przez uniemożliwianie wyzyskiwanym połączenia swoich sił w celu wyzwolenia społecznego i ekonomicznego, a prawnicy zaś to najbardziej reakcyjni ludzie na świecie - uważał prawnik-Lenin.

Takie były początki, ale dynamika przemian radzieckiego prawa doprowadziła do przejścia - z biegiem czasu - od „dziecięcej choroby lewicowości” Manifestu komunistycznego i samego Lenina do NEP-u i - mimo stalinizmu -do powolnego cywilizowania prawa na gruncie tradycyjnych rozwiązań.

W1921 r. wprowadzono ograniczone formy gospodarki rynkowej pod nazwą Nowej Polityki Ekonomicznej (NEP). Trwała ona do 1928 r. Jej oficjalny koniec obwieścił Stalin w grudniu 1929 r.

30 grudnia 1922 r. proklamowano utworzenie ZSRR.

Ustalone za czasów Rządu Tymczasowego wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego przewidziane były na 12® (25) listopada 1917 r. Bolszewicy słusznie mogli obawiać się wyników wyborów i właśnie ten fakt miał istotne znaczenie dla przyspieszenia październikowego przewrotu. Odbywające się jeszcze w warunkach swobody działania - z poprzedniego okresu - partii politycznych wybory przyniosły klęskę bolszewikom, mimo opanowania przez nich rządu: na 715 deputowanych zdobyli zaledwie 175 mandatów (24% głosów). Pełnego wyniku wyborów do dzisiaj nie da się ustalić. W każdym razie najwięcej głosów uzyskali eserowcy³- około 50%, co dawało im 370 mandatów + 40 dla lewicowych eserowców; uzyskali więc bezwzględną większość w Zgromadzeniu. W tej sytuacji bolszewicy rozpętali kampanię w celu zdyskredytowania Konstytuanty, ale skuteczność akcji propagandowej była nikła. Wobec tego Lenin ściągnął do stolicy - Piotrogrodu - oddziały wojskowe najwierniejszych sojuszników bolszewickich - Łotyszy.

Zgromadzenie Ustawodawcze zebrało się na pierwszą uroczystą sesję 5 (18) stycznia 1918 r. Kiedy Konstytuanta odrzuciła opracowaną przez Lenina deklarację, będącą w istocie przekazaniem władzy Zgromadzenia Ustawodawczego rządowi bolszewickiemu, wówczas uzbrojone oddziały marynarzy pod dowództwem Anatola Żeleznikowa rozpędziły Zgromadzenie.

Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy Zjazdu Rad w nocy 6/7 (19/20) stycznia 1918 r. przyjął napisany przez Lenina dekret o rozwiązaniu Zgromadzenia Konstytucyjnego.

W kilkanaście dni później III Zjazd Rad przekreślił idee parlamentarne, natomiast uchwalił m.in. utworzenie Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej. W ten sposób dokonany został drugi zamach stanu bolszewików.

Po rozpędzeniu i rozwiązaniu Zgromadzenia Ustawodawczego stało się oczywiste, że nie ono dokona legitymizacji władzy bolszewików, że trzeba szukać innego w tym celu sposobu. Mogło nim być uchwalenie konstytucji, co przecież miało być zadaniem rozpędzonego Zgromadzenia.

Okazją stał się III Zjazd Rad, który kilkanaście dni później [18 (31) stycznia] rozpoczął obrady. W czasie obrad przyjęto dwa dokumenty. Były to:

1)    Deklaracja Praw Ludu Pracującego i Wyzyskiwanego, przyjęta kilkanaście dni wcześniej przez WCKW,

2)    dekret WCKW O federalnych instytucjach Republiki Rosyjskiej.

1

   Cyt. za: A. Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności..., op. cit., s. 339; zob. też w wersji niepełnej: W. I. Lenin, Dzieła, t. 36, Warszawa 1958, s. 594.

2

   Starego stylu, wg używanego w carskiej Rosji kalendarza juliańskiego, wprowadzonego w 46 r. p.n Ch. przez Juliusza Cezara, przyjętego przez Kościół i rozpowszechnionego w średniowiecznej Europie; w 1582 r. zastąpionego przez papieża Grzegorza XIII kalendarzem gregoriańskim. 1 (14) lutego 1918 r. został w Rosji zastąpiony kalendarzem gregoriańskim, obowiązującym w cywilizacji zachodniej.

3

   Eserowcy - Partia Socjalistów-Rewolucjonistów, radykalna, lewicowa partia powstała w 1901 r. z połączenia środowisk narodnickich. Program zakładał walkę rewolucyjną z caratem i utworzenie republiki demokratycznej. Eserowcy odrzucali dyktaturę proletariatu; stosowali terror indywidualny (liczne udane zamachy, m.in. na wielkiego księcia Sergiusza). Wśród czołowych przywódców byli Aleksandr Kiereński, Borys Sawinkow, zaś na czele Organizacji Bojowej stal przez pewien czas agent ochrany Jewno Azef. Eserowcy odegrali istotną rolę w rewolucji 1905 r. Wybory do Dumy, jako niedemokratyczne, zbojkotowali. Gwałtowny rozwój partii nastąpił w 1917 r., kiedy to stali się najliczniejszą partią Rosji (ponad 500 tys. członków); wchodzili w skład Rządu Tymczasowego, a eserowiec Kiereński był premierem. W wyborach do Konstytuanty w listopadzie 1917 r, zdobyli absolutną większość (52%) mandatów. Po rewolucji październikowej 1917 r. (właściwie po zamachu stanu) wśród eserowców wyodrębniła się frakcja lewicowa, która weszła w sojusz z bolszewikami. Po rozpędzeniu przez bolszewików Konstytuanty eserowcy zdecydowanie zwalczali jednak dyktaturę bolszewików, organizując zbrojny opór, zwłaszcza na Powołżu, Syberii i Dalekim Wschodzie. 30 sierpnia 1918 r. eserówka Fanny Kapłan dokonała zamachu na Lenina. Eserowcy uczestniczyli w antybolszewickich powstaniach chłopskich, w powstaniu kronsztackim. Po zakończeniu wojny domowej część z nich udała się na emigrację, pozostali zostali na ogół wymordowani w więzieniach.

Kronsztadzkie powstanie: w marcu 1921 r. powstanie marynarzy floty bałtyckiej przeciwko dyktaturze bolszewików, największe po zakończeniu głównych działań w wojnie domowej. Komunizm wojenny doprowadził do skrajnego zubożenia społeczeństwa, co było powodem licznych wybuchów, początkowo zwłaszcza na wsi, która broniła się przed rekwizycjami żywności, później także w miastach. W styczniu 1921 r. dekretem zredukowano aż o 1/3 przydziały chleba, w odpowiedzi na co wybuchł strajk w całym Piotrogrodzie. Nastroje buntu udzieliły się również większej części garnizonu (18 tys.) twierdzy Kronsztad (na wyspie Kotlin w Zatoce Fińskiej, niedaleko ujścia Newy) i załogom niektórych jednostek Floty Bałtyckiej; razem ok. 27 tys. marynarzy, którzy w czasie październikowego zamachu bolszewickiego stanowili podporę siły bolszewików. Eserowcy, anarchiści i mienszewicy zorganizowali protest przeciwko dominacji bolszewików: na wiecach w garnizonie uchwalono rezolucję m.in. żądającą swobód politycznych, swobody działania wszelkich partii, przeprowadzenia nowych wyborów do rad, amnestii dla więźniów politycznych, zniesienia instytucji bolszewickich komisarzy w armii i flocie. Wysłana do Piotrogrodu - do tamtejszych robotników - delegacja została uwięziona. Wówczas w Kronsztadzie wybrano Tymczasowy Komitet Rewolucyjny z marynarzem Stepanem Petriczenko na czele. Do Piotrogrodu przybył Trocki, by wspólnie z Kamieniewem nadzorować pacyfikację powstania. Po odrzuceniu przez powstańców ultimatum, bolszewicy przeprowadzili ostrzał artyleryjski twierdzy i podjęli próbę szturmu, który się załamał. Ściągnięto posiłki, w sumie 50 tys. żołnierzy dowodzonych przez Michaiła Tuchaczewskiego. Po zaciętych walkach twierdza padła. Osiem tysięcy powstańców zbiegło po lodzie zatoki do Finlandii; pozostali w większości zostali rozstrzelani, część trafiła do łagrów.

Uważa się, że konsekwencją powstania kronsztadzkiego było odejście Lenina od polityki gospodarczej komunizmu wojennego i przejście do NEP-u.