40

Jnnc przykłady:

/,</, n :/,</, fi w wyrazach trzeba (ffeba), trzask (fiask), drzewo

(<jievo), Andrzej (andiej).

/’ d w wyrazach kostium (kostum), odjechać (odjexać)

Rosja (roija), Azja (atjd) kosz jagód (koi jagut)

I •____f*.    . _4_    _#f. .. v

kalina (kalina) myśl (myśl)

I    :t

I

ń    :i

przed szczelinową w wyrazach : koński (koisii)

■7

x    : y

:jC

I    :u

dach domu (day domu) Chiny (x'iny) ławka (uafka) n iósł (ńusff)

•j

Niektóre warianty samogłoskowe:

a — ma wariant przedni po spółgłosce palatalnej w wyrazach ; jak, jaś, sono,

„ nosowy przed szczelinowymi: transport (tręsport) tramwaj (trpvaj).

0    — ma wariant przedni w sąsiedztwie spółgłoski palatalnej w wyra

zach: cdi, ćóća,

„ nosowy przed szczelinowymi: konspekt (kęspekt) u — ma wariant przedni w wyrazach: miód (miii), wiódł (wir)

„ nosowy przed szczelinowymi: kunszt (kifśt) e — ma wariant wyższy w wyrazach: wieś (vćś), sień (sV/i). mniej (mńćj), lepiej (lepći)

1 — po spółgłosce miękkiej y — po spółgłosce twardej

linowymi: kępa (kempa), kępie (kempe), kręty (kremy), pręcik (preńćik), pęczek (penćek), węgla (vet]gla), węgiel (vetjgel).

/ — ma wariant nosowy przed szczelinową: inżynier (jźyńer) y — ma wariant nosowy przed szczelinową: rynsztok (ryśtok) C - ma warianty em, em. en, eń, en, nj, er] przed zwartymi i zwartoszcze-

wariant e na końcu wyrazu: czapkę (ćapke)

Q — ma warianty om, om. on, ort. oń, ot), orj. przed zwarty mi i zwarto-

-szczelinowymi: kąpać (kompać), kąpie (koriipe), kąt (kont), pączek (ponćek), kącik (końćik), mąka (morjka). mąki (mor)k'i)

Ogół fonemów i relacji zachodzących między nimi, czyli opozycji, tworzy system fonologiczny. System fonolo-giczny języka polskiego składa się, według Z. Stiebera (1966), z następujących fonemów:

z siedmiu fonemów samogłoskowych: [0, o, w, e, i, ę, f] oraz z trzydziestu pięciu fonemów spółgłoskowych:

[p]    [b]    [f]    [v]    [mj

lp.:    Ib]    [f ]    [v]    Im]

[t]    [d]    [c]    [5]    [s]    [z]    [n] [r] [1] [ł]

lc)    [5]    [i]    [i]

[ć]    W    [ś]    [ź]    [ń]

W    [gi    M

M    ti)

Ift

7 jest czymś pośrednim między fonemem a wariantem fonemu /. Milewski (1965) uznaje te same fonemy samogłoskowe, natomiast wśród fonemów spółgłosowych nie wymienia j oraz /, traktuje je jako niezgłoskotwórcze warianty fonemów 1 oraz u.

Każdy opis systemu fonologiczncgo jest w jakimś sensie umowny. We współczesnej polszczyźnie współistnieje kilka systemów fonologicznych (nawet jeśli się pominie różnice gwarowe), należy bowiem między innymi uwzględnić zróżnicowanie regionalne wymowy Polaków wykształconych: wymowę „krakowską” i „warszawską” (por. s. 127). Poza tym ten sam materiał można różnie przedstawić i interpretować. Fonolodzy współcześni uwzględniają w opisie fonolo-gicznym danego języka nie tylko cechy artykulacyjne fonemów, ale także i cechy akustyczne. Próby takiego opisu fonemów polskich dokonał W. Jassem w pracy Podstawy fonetyki akustycznej (1973).

Wyodrębnianie fonemów i ustalenie ich listy nastręcza zazwyczaj pewne trudności, ponieważ istnieją związane z tym sprawy dyskusyjne. Jako przykład można wymienić polskie fonemy wargowo-palatalne. Wymowa ich nie jest jednolita,

41