346 (17)

3. Kwestia spójności tekstu wysuwa się często w różnych publikacjach dotyczących teorii tekstu na pierwszy plan¹³. Należy ona w związku z tym do stosunkowo najlepiej przedyskutowanych spraw (obok np. spraw z zakresu delimitacji tekstu). Dyskusyjne pozostaje w dalszym ciągu m.in. to, jaki jest zakres spójności różnego rodzaju tekstów i jaki jest jej stopień (przy założeniu, naturalnie, źe jest tu szeroka skala: od spójności maksymalnej do braku spójności)¹⁴. Sporo uwagi poświęca się spójności strukturalnej i tematycznej, a także spójności związanej ze stroną pragmatyczną, z konsytuacją. Komplikuje obraz tego występowanie tzw. przeskoków myślowych (tematycznych). Osobny, oczywiście, kompleks zagadnień odnosi się do analizy tekstów wytwarzanych przez osoby wykazujące się brakiem sprawności językowej. Odrębną, choć też ważną sprawą, jest badanie tekstów, które zostały wytworzone przez osoby chore psychicznie.

Wypada przypomnieć, że inne stawia się wymagania - jest to zrozumiałe - tekstom artystycznym (poetyckim i prozatorskim), inne zaś tekstom naukowym, publicystycznym, urzędowym, potocznym itd. Słuszne jest w związku z tym przywiązywanie dużej wagi do podziału na typy tekstów i na style. Trzeba tu stwierdzić, że w tym zakresie sporo już uczyniono, że wyraźnie zaznacza się dynamizm badań.

Zdaniem Gajdy, „można mówić o spójności lokalnej, czyli o relacjach między następującymi po sobie zdaniami, oraz o spójności globalnej, która dotyczy całego tekstu lub dużych jego części”¹⁵. Jest to ściśle związane z kompozycją każdego rozbudowanego tekstu¹⁶.

Według Mayenowej, „teksty o wyraźnie dominującej funkcji poznawczej są konstruowane jako maksymalnie spójne, wymagające od ich odbiorcy znajomości użytej aparatury pojęciowej, ale na ogół nie wymagają zmian następstwa informacji”¹⁷.

¹³ Por. m.in. wiele publikacji M.R. M a y e n o w e j, np. Teoria tekstu a tradycyjne zagadnienia poetyki. W: Tekst i język. Problemy semantyczne. Pod red. M.R. Mayenowej. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 304: „Charakterystyka stylistyczna tekstu nie powinna się obywać bez charakterystyki jego mechanizmów spójności, które decydują o jego jednoznaczności lub wieloznaczności, dominacji związków gramatycznych i odpowiadających im zależności w strukturze przedstawionego świata, względnie nazw wplątywanych przez odbiorcę w różnorakie związki skojarzeniowe”. Por. też np. R.A. de B e a u • grandę, W.U. D r e s s l e r, Wstęp do lingwistyki tekstu. Przeł. A. Szwedek. Warszawa 1990, s. 20-22; T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, op.cit., s. 9-11,23, 30; eadem, Tekst. W: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, op.cit., s. 284,290 i n.; B. W y d e r k a, Środki stylowe. W: Przewodnik po stylistyce polskiej. Pod red. S. Gajdy. Opole 1995, s. 78.

¹⁴    Por. np. A. B o g u s 1 a w s k i, Słowo o zdaniu i o tekście. W: Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Pod red. T. Dobrzyńskiej, E. Janus. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 28.

¹⁵    S. G a j d a, Współczesna polszczyzna naukowa. Język czy żargon? Opole 1990, s. 97. Por. w związku z tym omówioną przez Dobrzyńską spójność wypowiedzi dotyczącą makrostruktury tekstu; T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, op.cit., s. 25 i podana tam literatura przedmiotu; por. też eadem. Tekst, op.cit., s. 291-292.

¹⁶    Według Dobrzyńskiej, nadrzędny cel komunikatu determinuje cele cząstkowe, które realizowane są przez następujące po sobie części wypowiedzi, a na poziomie najniższym zdauia (ibidem, $, 291). Autorka stwierdza, że „linearny układ zdań w tekście okazuje się na płaszczyźnie sensu układem zhierarchizowanym” (ibidem, s. 291-292).

¹¹ M.R. M a y .c n o w a. Teoria tekstu a tradycyjne zagadnienia poetyki, op.cit., s. 308.