41 (86)

Zacznijmy od spójności wewnętrznej. W tym celu przyjrzyjmy się wybranym akapitom - najpierw stosunkowo krótkiemu akapitowi inicjalnemu:

Powiedzieć, żc tekst zbudowany z wielu zdań - opowiadanie, komunikat, artykuł, list - nic jest po prostu sumą tych zdań. to powiedzieć truizm. Powiedzieć. czym się różni tekst zbudowany z wielu zdań - opowiadanie, komunikat. artykuł, list - od sumy zdań. to chyba, mimo dużego zainteresowania. jakim ten problem cieszy się od szeregu lat. znaczyłoby powiedzieć coś różnego od tniizmn. Mimo sporej liczby prac poświęconych nawiązaniom mię-dzyzdaniowym. korelacjom w długości i strukturze składniowej kolejnych zdań tekstu, prawidłowościom w powtarzaniu się tych samych wyrazów itp., tiudno oprzeć się wrażeniu, żc zasadnicze mechanizmy spójności tekstów wiclozda-niowycb wciąż jeszcze pozostają zagadką. (A. Wierzbicka. O spójności semantycznej tekstu wielozdaniowego. (w;) taż. Dociekania semantyczne. Wrocław - Warszawa Kraków 1969. s.132)

Akapit ten składa się z trzech wypowiedzeń wielokrotnie złożonych. Wypowiedzenie pierwsze i drugie rozpoczyna się od tego samego wyrazu powiedzieć. Taki zabieg nazywa się w poetyce anaforą. Powtarzanie wyrazów (powiedzieć, truizm), ciągów wyrazowych (tekst zbudowany z wielu zdań; opowiadanie, komunikat, artykuł, list; suma zdań), konstrukcji (powiedzieć X...to powiedzieć Y) jest zresztą podstawowym mechanizmem spajającym zbudowane paralclnic dwa pierwsze wypowiedzenia tekstu. Ich spójność oparta jest na paralcliżmic składniowym. któremu towarzyszą i który uwydatniają inne rodzaje powtórzeń. Wypowiedzenie trzecie dołączone jest do nich w sposób luźniejszy, brak tu prawic powiązań formalnych (powiązanie zasygnalizowane jest przez wyrażenie tekst wielozdaniowy), związek ma charakter semantyczny, treściowy.

A teraz dłuższy akapit wyrwany ze środka tekstu:

System literacki jako zespół możliwości jest niejako oczywistym przedmiotem historii, skoro składają się nań reguły, normy, tradycje, repertuary form. Dokonując wyboru z tego. co on w danym czasie ofiarowuje, dzieło wchodzi w historię. Ale czyniąc to. nie traci swojej indywidualności, nie staje się swojego rodzaju przykładem z piśmienniczej gramatyki. Opis systemu li-terackicgu jako zespołu możliwości funkcjonującego w danej historycznej sytuacji pozwalałby pokazać to. co dla dzieła jest dostępne. Nic znaczy to jednak. Ze zakres możliwości, jakie dzieło ma do swojej dyspozycji, jest w ten sposób ograniczony. Relacje między dziełem a danym systemem możliwości

MIC /JlJk/.)    »■'.•«. i - ----Jl

Po pierwsze, w czym i w jaki sposób dzieło może ów system możliwości przekraczać, zatem co w nim ma charakter obligatoryjny, co zaś stanowi jedynie czynnik fakultatywny. Po drugie, jakie dzieła lub typy (czy klasy) dzieł ów wybór możliwości raczej ograniczają, jakie zaś zmierzają do jego poszerzenia. czy wręcz przekroczenia istniejących w danym czasie jego granic. (M. Głowiński. Literatura i nos Kleopatry, (w:) tenże. Poetyka i okolice. Warszawa 1992. s. 37)

Rozpatrywany akapit składa się z dziewięciu wypowiedzeń pojedynczych i złożonych. Wypowiedzenie pierwsze wprowadza kluczowe dla akapitu wyrażenia: system literacki, możliwość (wyraz ten występuje w połączeniach: zespół możliwości, system możliwości, zakres możliwości. wybór możliwości). W wypowiedzeniu drugim pojawia się dodatkowo termin dzieło, który powtarza się następnie jeszcze w pięciu zdaniach. Wypowiedzenie to łączy się z pierwszym poprzez zaimek osobowy on (on - system literacki) oraz przez powtórzenie słowa historia. Jakby dalszy jego ciąg stanowi zdanie trzecie wprowadzone przeciwstawnym zaimkiem ale i zawierające w swoich częściach podmioty domyślne, które odsyłają do terminu dzieło. Bardzo wyraźnie powiązane są ze sobą trzy ostatnie wypowiedzenia: początkowe inicjuje wyliczenie (...kwestie dwojakiego rodzaju), kolejne dwa to wyliczenie realizują, co zostało podkreślone wyrażeniami po pierwsze, po drugie. Zwróćmy jeszcze uwagę na szyk zdaniowy. W zdaniu drugim i trzecim mamy do czynienia z przestawieniem kolejności członów składowych, z rozpoczynaniem od imiesłowowego równoważnika, który nawiązuje do poprzedzającego fragmentu. Zdanie siódme rozpoczyna się od orzeczenia, podmiot stoi na drugim miejscu, ponieważ on właśnie stanowi bezpośredni wstęp do fragmentu następującego.

Oba rozpatrywane akapity są wewnętrznie spójne. Za pomocą jakich środków autorzy tę spójność osiągnęli? Powyższe, z konieczności

85