44 45 (38)

44 Ctfii I. Wpnioadnnk do ekonomii

czynników produkcji, oprocentowania depozytów i kredytów bankowych, relacji rentowności różnych rodzajów działalności gospodarczej, relacji plac różnych grup pracowników itd. Tc informacje są niezbędne do podejmowania trafnych decyzji. Praktyka dowodzi przy tym. że rynek jest stosunkowo najbardziej sprawnym systemem informowania o gospodarce.

3.    Jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych. zarówno zasobów produktów, jak i czynników produkcji (pracy, ziemi i kapitału). Dostarczając dążącym do maksymalizacji swoich korzyści podmiotom gospodarczym obiektywnej informacji o cenach i relacjach rzadkości poszczególnych zasobów, a także o nakładach i efektach związanych z różnymi rodzajami działalności gospodarczej, rynek umożliwia tym podmiotom podejmowanie decyzji opartych na rachunku ekonomicznym i skłania je do oszczędnego, racjonalnego gospodarowania zasobami produktów i czynników produkcji oraz kierowania ich do najbardziej efektywnych zastosowań.

4.    Umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce. Parametry rynkowe (ceny. stawki plac, stopy procentowe itd.) dostarczają podmiotom gospodarczym (uczestnikom rynku) ważnych sygnałów. Reakcją na te sygnały są działania uczestników rynku, których efektem może być powstawanie, przywracanie i utrzymywanie się stanów równowagi w gospodarce. Jeśli np. konsumenci chcą zwiększyć konsumpcję jakiegoś produktu (np. cukru), to zwiększą jego zakupy w sklepach, a z kolei sklepy zwiększą zamówienia na ten produkt u swych dostawców. Przy dotychczasowej cenie cukru może to wywołać stan nierównowagi (przewaga popytu na cukier nad jego podażą). Ta nierównowaga może skłonić sprzedawców cukru (detalistów. hurtowników) do podwyższenia jego ceny. a wyższa cena cukru może skłonić jego producentów do zwiększenia produkcji. Dzięki temu równowaga między popytem na cukier i jego podażą może zostać przywrócona. Podobne dostosowania mają miejsce na rynkach innych produktów.

5.    Jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb. Dopiero na rynku okazuje się. czy dana produkcja znalazła uznanie nabywców. Chcąc sprzedać swoje dobra lub usługi, producenci zmuszeni są dostosowywać wielkość i strukturę ich podaży do wielkości i struktury efektywnego popytu. W stopniu, w jakim efektywny popyt odzwierciedla potrzeby ludzkie, rynek pełni więc funkcję mechanizmu dostosowywania produkcji do potrzeb'.

Rynek - pełniąc przedstawione wyżej funkcje - jest równocześnie podstawowym mechanizmem rozwiązywania trzech kluczowych problemów każdej gospodarki, tzn.: co. jak i dla kogo produkować. Tc problemy są zresztą wzajemnie powiązane.

’ W prakt>vc efektywny popyl nabywców, czyli popyt wsparty zasobem pieniądza wystarczającym na sfinansowanie zakupu, może niekiedy znacznie odbiegać od ich faktycznych potrzeb. Częit z nich kupuje bowiem raczej te produkty, które przy danych dochodach są dla nich ouąjtalnc. niż te. które byliby skłonni uznać za najbardziej im potrzebne.

Przy rozwiązywaniu pierwszego z tych problemów (co produkować?) istotne znaczenie mają przede wszystkim zachowania konsumentów. Nabywając takie, a nic inne produkty, uczestniczą oni w nieustannym „akcie wyborczym". „Glosując" przy kasach sklepowych swoimi pieniędzmi, sygnalizują, że produkcja pewnych wyrobów (na które popyt rośnie) powinna być zwiększona, a innych (na które popyt maleje) zmniejszona. Z kolei producenci, biorąc pod uwagę istniejące ograniczenia (np. ilość dostępnych w danym okresie czynników produkcji. ceny tych czynników, zasób możliwych do zastosowania technicznych metod wytwarzania), dostosowują w miarę możliwości podaż produktów do popytu na rynku. Ustalają oni ceny sprzedawanych wyrobów, bazując na kosztach ich produkcji, przy czym zwiększają produkcję przynoszącą im wyższe zyski, a zmniejszają produkcję przynoszącą niższe zyski. W ten sposób rynek uzgadnia popyt konsumentów z podażą producentów, godząc przy okazji subiektywne upodobania konsumentów z obiektywnymi ograniczeniami, jakie wynikają z dostępności zasobów i możliwości znanej technologii. Konsumenci, będąc inicjatorami w dochodzeniu do decyzji, co ma być produkowane, nie są więc dyktatorami. Gospodarka nic może wyjść poza granicę własnych możliwości produkcyjnych; można polecieć do Nowego Jorku czy Paryża, ale nic ma na razie pasażerskich lotów na Marsa!

Te obiektywne ograniczenia mają też. oczywiście, bardzo istotne znaczenie dla drugiego z wymienionych wyżej problemów (jak produkować?), ale równic ważne, a może nawet ważniejsze, z tego punktu widzenia jest istnienie efektywnej konkurencji między producentami. Aby sprostać konkurencji i zapewnić sobie wysokie zyski, producenci muszą produkować dużo i sprzedawać tanio. Muszą więc utrzymywać koszty produkcji na możliwie najniższym poziomic, eliminować droższe metody produkcji, wprowadzać tańsze itd. Informacji potrzebnych im do podejmowania tego typu decyzji dostarcza rynek, a szczególnie ukształtowane na rynku ceny poszczególnych produktów oraz ceny czynników produkcji, m.in. stawki płac, stawki rent od ziemi i stopy oprocentowania kredytów.

Trzeci z omawianych problemów (dla kogo produkować?) rozwiązywany jest przede wszystkim dzięki kształtowaniu się relacji popytu i podaży na rynkach czynników produkcji. Rynki te wywierają wpływ na ceny czynników produkcji, od których z kolei uzależnione są przychody z tych czynników. A od przychodów tych zależą dochody właścicieli poszczególnych czynników produkcji. Podział dochodów w społeczeństwie jest więc określony przede wszystkim przez ilości posiadanych przez poszczególnych ludzi czynników produkcji oraz przez ceny tych czynników. Większość ludzi najmuje się do pracy i otrzymuje z tego tytułu płace, posiadacze akcji otrzymują dywidendę, właściciele pieniędzy ulokowanych na rachunkach terminowych w banku otrzymują odsetki od depozytów. Należy też pamiętać o innych (pozarynkowych) czynnikach wpływających na podział dochodów, np. dziedziczenie majątku, wrodzone lub nabyte umiejętności.

Rynek, będąc niewątpliwie podstawowym regulatorem gospodarki (mechanizmem alokacji zasobów w gospodarce), nic jest. oczywiście, jedynym regulatorem.