48

fjwgyl Kmza

ciągłość transportu barek na Kanale Gliwickim do Odry. Jest to tzw. Zachodni Węzeł Wodny GOP-u (Kostecki 2000, 2003). O znaczeniu zbiornika Dzicrżno Duże w funkcjonowaniu Kanału Gliwickiego świadczy liczba śluzowań wykonanych na śluzie Dzicrżno w czasie jednego sezonu nawigacyjnego, trwającego na ogół od marca do grudnia. W latach TO. 110 XX w. wykonano ich średnio ponad 3,7 tys. (od około 2.6 tys. do około 3,2 tys. śluzowań) Na jedno śluzowanie potrzeba 10 tys. m’ wody. ale znaczna część śluzowań w opisywanym przypadku miała tzw. charakter krzyżowy, tzn. część wody z wypełnionej komory, przed spuszczeniem do dolnej sekcji, przepływa do sąsiedniej pustej komory (Rzętała 2001).

W naszym kraju takie zbiorniki zaporowe jak Turowski. Otmuchowski. Nysa. Zegrzyński. Włocławski pełnią m in. funkcję usprawnienia żeglugi. Dzięki trzem pierwszym możliwe jest przedłużenie transportu rzecznego na Odrze o 2-3 tygodnie w roku (Wiśniewski 1908). Oddanie do użytkowania Zbiornika Zegrzyńskiego umożliwiło stworzenie wygodnej drogi wodnej dla Żeglugi od Pułtuska w dół Narwi i transportu żwiru z Gnojna przez Pułtusk i Kanał Źcrański do Warszawy (Gromiec, Dojlido 2006). Dzięki powstaniu zespołu zbiorników wodnych Czorsztyn-Nicdzica i Sromowce Wyżne było możliwe podwyższenie przepływów minimalnych w Dunajcu i zagwarantowanie dla potrzeb spływu przez Przełom Pieniński ich wyższych wartości (przepływ naturalny poniżej zbiornika Sromowce wynosił w miesiącach IV-X zaledwie 2,2 m • $'\ a wyrównany wzrósł do 12 m s*¹) (ZEW Niedzica S.A.- Folder 1994).

Aby zapora przegradzająca rzekę nie była przeszkodą w żegludze, w tym celu wyposaża się ją w urządzenia ułatwiające poruszanie się statków, barek itp. I tak na przykład, wspomniana wyżej zapora Trzech Przełomów wyposażona jest w dwie równoległe, 5-stc*pniowc śluzy oraz podnośnię o wysokości do 120 metrów dla statków o wyporności ponad 10 tys. ton. O ogromie tych urządzeń świadczą ich rozmiary: śluzy przy tej zaporze mierzą 280 m * 34 m x 5 m i zamykane są wrotami. Każde pojedyncze skrzydło wrót waży 900 ton (Warcholak. Winter 2007).

Polepszać warunki żeglugi mogą również mniejsze spiętrzenia. Dla potrzeb żeglugi budowane są tzw. stopnie wodne żeglugowe. W takim przypadku woda zostaje spiętrzona w obszarze łożyska rzeki lub wałów ochronnych. Utworzony zbiornik ma kształt korytowy i niską zaporę. Na górnej Wiśle, w okolicach Krakowa i powyżej, funkcjonuje 6 stopni wodnych, wybudowanych w celu poprawy transportu rzecznego. Są to: Dwory, Smolice, Lączany, Kościuszko, Dąbie i Przewóz. Ten odcinek górnej Wisły z 6 stopniami wodnymi to Kaskada Górnej Wisły o długości 92,5 km (Lebiecki. Zielińska-Szczęsny 2007). Na Odrze od Koźla do Brzegu Dolnego rolę poprawienia warunków żeglugi spełniają 23 takie konstrukcje. Skanalizowany odcinek Odry posiada długość 187 km.

W Polsce wykorzystanie żeglugi do przewozu towarów jest znikome. Obecnie ilość przewożonych towarów drogą wodną stanowi zaledwie » 0,7% masy ładunków wożonych wszystkimi środkami transportu (GUS 2008). Długość dróg wodnych Polski (rzek uznanych za śródlądowe drogi wodne zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów - Dz. U. 2002, m 210, poz. 1786 - i kanałów) wynosi 3660 km. Drogi wodne wykorzystywane przez żeglugę mają długość 2700 km. Do żeglugi towarowej wykorzystywane są: Kanał Gliwicki i Odra od Koźla do Szczecina, a w celach turystycznych: Kanał Notecki, Bydgoski, Żerański. Elbląski

Ogólna charakterystyka zbiorników wodnych

I Augustowski (Strategia Gospodarki Wodnej 2005). Od 1991 roku maleje zainteresowanie wykorzystaniem Kanału Gliwickiego w celach transportowych (Rzętała 2008).

W Białej Księdze Europejskiej Polityki Transportowej (Wbite Paper European Transport Policy for 2010) żegluga śródlądowa została uznana za proekologiczną gałąź transportu, wymagającą szczególnef troski I wsparcie/'. W Europejskim Porozumieniu, zawierającym propozycję sieci wielkich dróg żeglownych o międzynarodowym znaczeniu, (AGN) zaproponowano przebieg trzech dróg wodnych przez terytorium Polski: jedną z Niemiec do Obwodu Kaliningradzkiego przez Wartę - Noteć - Wisłę - Zalew Wiślany; drugą z Gdańska do Morza Czarnego przez Wisłę i Bug, trzecią z Ostrawy do Szczecina przez Odrę. Porozumienie to nie zostało podpisane przez stronę polską. Podpisanie Porozumienia AGN stworzyłoby podstawę prawną do realizacji programu rozwoju dróg wodnych w oparciu o fundusze europejskie i kapitał prywatny (Strategia Gospodarki Wodnej 2005).

Transport towarów drogą wodną mniej szkodzi środowisku. Jest również mniej energochłonny. Galon paliwa umożliwia przewiezienie 1 tony załadunku transportem wodnym (barką) na odległość 514 mil, podczas gdy koleją 202 mile, a samochodem ciężarowym 59 mil (ICOLD 2007).

2.3.5. Potrzeba nawodnień

Ujmowanie wody do nawodnień przez różne budowle piętrzące znane jest od paru tysiącleci. Na początku XX wieku obszary nawadniane na kuli ziemskiej obejmowały około 40 min ha. Od tego czasu, w wyniku coraz powszechniejszego używania wody w obszarach posusznych na potrzeby rolnictwa, obserwuje się systematyczny wzrost nawadnianych powierzchni. Ten wzrost jest szczególnie dynamiczny w drugiej połowie ubiegłego wieku. W 2003 roku nawodnieniem objętych było 277 min ha, tj. około 18% obszarów uprawnych świata. Najwięcej użytków rolnych nawadnia się w Azji, bo 188 min ha, co stanowi 69,9% ogólnej nawadnianej powierzchni naszego globu (tab. 2.15).

Tabela 2.15. Powierzchnie nawadnianych obszarów (w min ha) na świecie według kontynentów (Ayakian i in. 1979; 2000 i 2003 rok dane FAO~zawww.icid.org)

Kontynent	Rok
	1900	1950	1970	2000	2003
Europa	34	10	21	24	24
Azja	30	65	170	184	188
Afryka	24	5	9	12	13
Ameryka (Półn. i Pol.)	44	16	32	41	41
Australia i Oceania	0	04	1.6	3	3
Ogółem świat^1*	40	96	234	262“	269“

⁰ w zaokrągleniu; * uwzględniono tylko knjc będące członkami ICID (International Commision on Irrigaiiou and Dninage) (cały iwiac 2000 rok - 271.7 min ha, 2003 rok -277 min ha)