48 (348)

48

48

LITERATURA ROMANTYZMU

August Cieszkowski, rys. Cyprian Norwid

du na istnienie „konkurencyjnych” doktryn mesjanistycz-nych, takich tak koncepcja hrabiego Augusta Cieszkowskiego (1814-94).

Cieszkowski - człowiek o szerokiej wiedzy, głębokiej kulturze i wielostronnych zainteresowaniach - w młodości uczestnik powstania listopadowego, poświęcił się następnie szerokim studiom filozoficznym (w duchu krytycznie i twórczo ujmowanego heglizmu), ekonomicznym i historycznym oraz zaangażowanej działalności politycznej i społecznej, występując m.in. jako energiczny obrońca praw ludności polskiej w zaborze pruskim. Założenia swojej mesjanistycznej filozofii narodowej wyłuszczył przede wszystkim w rozprawie Ojcze nasz (tom 1 wydany anonimowo w 1848). Dzielił on dzieje ludzkości na wielkie epoki - starożytność, która była epoką uczucia, a patronował jej Bóg Ojciec, chrześcijaństwo - epokę myśli, będącą zarazem epoką Chrystusa oraz nadchodzącą dopiero epokę czynu, która - na zasadzie heglowskiej syntezy - połączy obie poprzednie pod wpływem działania Ducha Świętego. Cieszkowski twierdził, iż epoki te będą następować po sobie w sposób ewolucyjny, toteż za daremne i szkodliwe uważał wszelkie poczynania rewolucyjne, a ów „czyn” konstytuujący epokę trzecią miał mieć charakter moralny. Poglądy te znalazły silny oddźwięk wśród poetów i myślicieli, wpływając zwłaszcza na pisma zaprzyjaźnionego z Cieszkowskim Krasińskiego, ale też Mickiewicza i Norwida, jak również - aczkolwiek w ujęciu częściowo polemicznym - na koncepcje Edwarda Dembowskiego.