42 (260)

SYLWETKI DOWÓDCÓW

Z ziemią radomszczańską związane są nazwiska wielu dowódców oddziałów powstańczych. Przebywali tu ze swoimi partyzantami: Teodor Cieszkowski, Józef Cha-briolle, Zygmunt Chmieleński, Dąbrowski, Andrzej Denisewicz, Dzianot, Józef Gre-kowicz, Antoni Jeziorański, Franciszek Kopernicki, Krąkowski, Andrzej Liittich, Miller, Józef Oxiński, Rudzki, Słupski, Edmund Taczanowski, Wagner, Zawadzki.

Sylwetki najbardziej znanych przedstawiamy poniżej:

CIESZKOWSKI Teodor Leon

Urodził się 30.III.1833 roku w Ochnówce na Wołyniu w rodzinie szlacheckiej o patriotycznych tradycjach. Kształcił się na wydziale medycznym Uniwersytetu Kijowskiego. Po przerwaniu studiów udał się w 1861 roku do polskiej szkoły wojskowej w Genui i Cuneo we Włoszech. Po wybuchu powstania styczniowego przybył do Ojcowa, gdzie odegrał poważną rolę przy organizowaniu obozu przez A. Kurowskiego. W randze majora pełnił funkcję komendanta placu a następnie dowódcy dywizji kosynierów. Brał udział w wyprawach na Michałowice (2.11.1863), Maczki (4.II.1863). Wsławił się w zwycięskiej bitwie o Sosnowiec (7.11.1863). Awansowany do stopnia pułkownika został mianowany komendantem placu w Dąbrowie Górniczej. Przez dwa tygodnie stał na czele powstańczego państwa w Zagłębiu Dąbrowskim. Dbał o funkcjonowanie kopalń, hut, kolei dla powstania. Rozpoczął produkcję armat. Po klęsce A. Kurowskiego pod Miechowem (17.11.1863) walczył ze ścigającym go nieprzyjacielem w Pankach (26.11.) i Mrzygłodzie (l.III.), a następnie przybył do obozu powstańczego gen. M. Langiewicza w Goszczy. Z jego rozkazu udał się Cieszkowski do województwa kaliskiego celem werbowania ochotników do oddziałów powstańczych, oraz dla ochrony kolei żelaznej. Z nowoutworzonym oddziałem dokonał w środku dnia (14.III.) śmiałego ataku na Radomsko. Ścigany przez wojsko nieprzyjacielskie powrócił w znajome sobie strony Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie stoczył bitwę w Kuźnicy Masłowskiej (22.III.). Osaczony z trzech stron wycofał się v/ kaliskie. Trasa przemarszu wiodła koło Częstochowy, Kłobudzka, Wielunia do Pajęczna a następnie Radoszewic, gdzie oddział powstańczy zaatakowany został przez wojsko rosyjskie (27.III.). Oddział, zmęczony ciągłym pościgiem, mało zespolony wewnętrznie, rozwiązał się. Cieszkowski z garstką ludzi dotarł do Broszęcina, gdzie w dniu 10.IV.1863 zginął z rąk kozaków/¹⁶ GREKOWICZ Józef Adam (pseud. Gronostajski)

Urodził się 13.VII.1834 r. w Michałowie koło Mińska Litewskiego w ziemiańskiej rodzinie. Ukończył akademię wojskową w Petersburgu. W stopniu kapitana stacjonował z witebskim pułkiem piechoty w Kaliszu gdzie wziął udział w spisku i przygotowaniach do powstania. Mianowany przez Rząd Narodowy pułkownikiem stanął na czele oddziału, któremu powierzono atak na Radomsko (23/24.1.1863), Z częścią oddziału udał się do Ojcowa, gdzie A. Kurowski organizował znaczniejsze siły. Brał udział w bitwie pod Miechowem (17.11.1863), gdzie został ranny. Mianowany został naczelnikiem sił zbrojnych woj. krakowskiego. Stoczył w zasadzie zwycięską bitwę pod Szklarami (5.IV.1863) po czym wycofał się do Galicji. Za niewykorzystanie zwycięstwa został postawiony przed sąd wojenny w Krakowie. Uwolniony od odpowiedzialności przeniósł się w lubelskie gdzie organizował oddziały powstańcze. Stoczył bitwę pod Fajasławicami (24.VIII.1863). Następnie przeszedł do Galicji gdzie został

⁴⁶ R. Szwed, Biografia Zagłębiu bliska, (o Teodorze Cieszkowskim) W: „Zaranie Śląskie” 1980 r. s. 650—661.

42