4 (1940)

NEUROPSYCHOLOGIA

guz w okolicy ciem ie n iowo-po ty licznej. Przypadek ten był ważny również dlatego, że jak twierdzi! Brickner, ów pacjent nie przejawia! żadnego wyraźnego deficytu myślenia abstrakcyjnego, czyli jednej z funkcji intelektualnych, które według niektórych autorów, a zwłaszcza Kurta Goldsteina, powinny ulec zaburzeniu przy uszkodzeniu płatów czołowych. Komentując przypadek opisany przez Bricknera, Goldstein (1944) zwrócił uwagę na ważne rozróżnienie, o którym zawsze należy pamiętać. „Przyczyną tej różnicy jest fakt, że Brickner uważał posługiwanie się wyrazami abstrakcyjnymi za przejaw zdolności do myślenia w kategoriach abstrakcyjnych lub za oznakę postawy abstrakcyjnej. Takie założenie przyjmuje się bardzo często, i ja sam miałem ogromne trudności z odróżnieniem myślenia abstrakcyjnego z jednej strony, od posługiwania się w konkretny sposób słowami o znaczeniu abstrakcyjnym z drugiej”. Goldstein (1936a) dołożył wielu starań, aby wykazać, że zmian obserwowanych przy uszkodzeniu płatów czołowych nie da się uchwycić przy badaniu metodami tradycyjnymi.

(...) zmiany osobowości charakterystyczne dla płatów czołowych należą do określonego typu i łatwo je przeoczyć, ponieważ zwykłe stosowane metody badania nie nadają się do ich ujawnienia (...). Dlatego też większość danych z literatury jest bezużyteczna, jeśli chodzi o odpowiedź na pytanie, czy w przypadkach uszkodzenia płatów czołowych występują zaburzenia psychiczne, i jeśli tak, to na czym te zaburzenia polegają.

Pierwsze duże badania nad zmianami intelektualnymi przy uszkodzeniach płatów czołowych przeprowadził Rylander (1939). Zbadał on 32 pacjentów po częściowej resekcji z powodu guza lub ropnia. Testowe badanie wyższych funkcji intelektualnych, obejmujące m.in. próby, które obecnie uważa się za testy myślenia abstrakcyjnego, przeprowadzo

no również u 32 osób z grupy kontrolnej. W większości pomiarów stwierdzono bardzo istotne różnice między osobami operowanymi a grupą kontrolną. Zmiany funkcji intelektualnych wystąpiły w 21 z 32 przypadków. Pokazuje to, jak ważne jest, by nie wnioskować na podstawie pojedynczego przypadku lub małej próby, chociaż nasuwa się tu pytanie, dlaczego u niektórych pacjentów wystąpiły zmiany, a u innych nie. W drugim badaniu, z udziałem 16 pacjentów z resekcjami mózgu w płacie skroniowym, ciemieniowym lub potylicznym, Rylander (1943) stwierdził bardzo niewiele objawów opisanych w poprzedniej pracy, na przykład pacjenci nie mieli trudności z „myśleniem abstrakcyjnym, zdolnością kombinowania oraz aktami wymagającymi formułowania ocen”. W czasach rosnącej popularności operacji psychochirurgicznych Rylander przestrzegał przed ryzykiem inwalidztwa psychicznego po rozległych operacjach płata czołowego, zwłaszcza u osób wykonujących zawody intelektualne lub inną skomplikowaną pracę.

Jedno z wczesnych badań Hałsteada (1940) nad zachowaniem się w zadaniach polegających na sortowaniu wykazało, że chorzy z uszkodzeniami płatów czołowych mieli gorsze wyniki niż osoby z uszkodzeniami zlokalizowanymi w innych okolicach mózgu.

Wbrew danym potwierdzającym ważną rolę płatów czołowych, Hebb uzyskał imponujące wyniki świadczące o tym, że pacjenci z uszkodzeniami płata czołowego w rzeczywistości nie wykonują zadań gorzej niż osoby z uszkodzeniami tylnych części mózgu (Hebb, 1939b; 1941, 1945; Hebb, Penfield, 1940).

W skład badanej przez niego grupy wchodziło dwóch pacjentów z uszkodzeniami prawego płata czołowego, czterech z uszkodzeniami lewego płata czołowego oraz jeden chory z rozległą obustronną Iobektomią czołową. Badanie tego ostatniego przypadku (Hebb, Penfield, 1940) przed i po operacji nie tylko nie wykazało deficytów pooperacyjnych, ale

PŁATY CZOŁOWE

stwierdzono u tego pacjenta nawet - zarówno klinicznie, jak i psychometrycznie - uderzającą poprawę oraz brak tradycyjnych objawów uszkodzenia płatów czołowych. Autorzy skomentowali to następująco: „Staje się oczywiste, że oddziaływanie patologicznego obszaru w mózgu może mieć bardziej szkodliwy wpływ na zachowanie się i czynności umysłowe człowieka niż całkowity brak tego obszaru” (s. 431). Hebb (1945) uważał, że w niektórych opisanych przypadkach deficytów po chirurgicznych operacjach płatów czołowych istnieją dane świadczące o tym, że „opisywane pogorszenie mogło być spowodowane przez patologiczne komplikacje, a wcale nie przez chirurgiczne uszkodzenie mózgu”. Nie przecząc, że ubytek tkanki płatów czołowych mógł mieć istotny wpływ na zachowanie, Hebb sądził jednak, że takich zmian należycie nie udokumentowano (Hebb, 1949). Inny badacz, Goldstein, uważał, że płaty czołowe są strukturą najbardziej związaną ze złożonym zbiorem zachowań, które nazwał „przyjmowaniem postawy abstrakcyjnej”. Ponieważ spór dotyczący związku między myśleniem abstrakcyjnym a uszkodzeniem mózgu był tak rozległy, zagadnienie to omówiono osobno w dalszej części rozdziału. Goldstein wypowiadał się sceptycznie o przypadkach opisanych przez Hebba. „Sądzę jednak, że te przypadki nie są przekonywające, ponieważ w żadnym nie stosowano takich prób testowych, za pomocą których można ujawnić objawy charakterystyczne dla płatów czołowych” (Goldstein, 1944). Chociaż w ciągu następnych sześćdziesięciu lat wiele się dowiedzieliśmy o zespole płata czołowego, jednak w praktyce klinicznej nadal jest oczywistością, że pacjenci z uszkodzeniami płatów czołowych często sprawiają wrażenie osób zupełnie normalnych, dopóki nie zbada się ich odpowiednimi testami. Z kolei Hebb (1945) zarzucał Goldsteinowi, że kładzie nacisk na przypadki potwierdzające własne stanowisko, natomiast pomija przypadki niezgodne z nim.

W

W roku 1947 Halstead opublikował swoją teorię „inteligencji biologicznej”, sformułowaną na podstawie analizy czynnikowej wielu testów, które, jak się wydawało, pozwalają uchwycić następstwa uszkodzenia mózgu. Jednym z tych czynników było myślenie abstrakcyjne. Wśród testów baterii Halste-ada Test Kategorii odznaczał się szczególnie wysokim ładunkiem tego czynnika. Zgodnie z tym, co twierdzono wcześniej, że zdolność do abstrakcji maleje po uszkodzeniu płatów czołowych, Halstead i jego współpracownicy zaobserwowali, że deficyt myślenia abstrakcyjnego (w postaci większej liczby błędów w Teście Kategorii) rzeczywiście był głębszy u osób z uszkodzeniami płatów czołowych (Halstead, 1947; Shure, Halstead, 1958). Żadne z tych źródeł nie podaje mocnych dowodów na poparcie ogólnych wniosków sformułowanych przez autorów. W pierwszym badaniu przedstawiono tylko niewielką liczbę danych, a w obu pracach przyjęto poziom istotności statystycznej znacznie niższy od wartości, jakie zwykle się stosuje. Po bliższym przyjrzeniu się danym Shure’a i Halsteada okazuje się, że pochodzą one głównie z badań Shure’a (1954). Ponadto, kiedy w oryginalnej pracy sprawdzano bezpośredni wpływ wielkości uszkodzenia, jego umiejscowienia po stronie lewej lub prawej oraz dokładniejszej lokalizacji (płat czołowy vs. poza płatem czołowym), żaden z tych efektów głównych nie osiągnął poziomu istotności statystycznej w analizie wariancji (ANOVA) 2x2x2. Chapman i Wolff (1959), korzystając z danych Shure’a i Halsteada, przy użyciu własnej metody ponownie ocenili objętość tkanek usuniętych w badaniach z 1958 roku. Do tego materiału dodali własne przypadki, w których można było precyzyjnie określić rozległość i umiejscowienie usuniętej tkanki, przy czym w każdym przypadku uszkodzenie znajdowało się w obrębie tylko jednego płata mózgu oraz nie było oznak żadnej postępującej choroby ani też innych zaburzeń. Wykazano,

131

X