50 51 (35)

50 Ciftt I. WpnmidMiiit do ekonomii

wzrost dochodu może powodować spadek popytu. Dotyczy to szczególnie dóbr podrzędnych, mających wyższe jakościowo substytuty.

Następnym czynnikiem wspótokrcślającym popyt na dane dobro są ceny dóbr pozostających wobec niego w stosunku substytucji bądź komplcmcntarności. Dobra substytucyjne to dobra zastępujące się w zaspokajaniu określonej potrzeby. Dlatego wzrost ceny jednego z substytutów podnosi popyt na drugi, który w tej sytuacji staje się relatywnie tańszy. Np. wzrost ceny masła spowoduje wzrost popytu na margarynę. Dobra komplementarne natomiast to dobra uzupełniające się w zaspokajaniu określonej potrzeby. Wzrost ceny danego dobra, powodujący spadek popytu na to dobro, implikuje więc spadek popytu na dobro komplementarne. Np. wzrost cen samochodów spowoduje spadek popytu na benzynę.

Gusty I preferencje nabywców również wywierają wpływ na wielkość popytu, szczególnie przy kształtowaniu popytu na takie produkty, jak odzież, obuwie, wyposażenie mieszkań. Dokonując wyboru spośród towarów oferowanych do sprzedaży, nabywca daje wyraz swoim upodobaniom, swoim preferencjom. Mówimy. że nabywca ma swobodę wyboru. Nic należy tej kategorii mylić z suwerennością nabywcy, czy li jego niezależnością w podejmowaniu decyzji rynkowych. Jak już podkreślaliśmy, zachowania rynkowe jednych osób są zależne od zachowań innych osób (efekt „owczego pędu", efekt snobizmu); są one również kształtowane przez działania producentów, czyli marketing - reklamę i inne środki popierania sprzedaży. „Produkcja" popytu jest dziś istotnym elementem strategii wielkich przedsiębiorstw.

Liczba ludności i jej struktura według pici i wieku to następny czynnik współokrcślający wielkość i strukturę popytu. Na przykład starzejące się społeczeństwo charakteryzuje się wzrostem skłonności do oszczędzania, co wpływa na spadek popytu konsumpcyjnego.

Oddziaływanie czynników pozaccnowych interpretujemy graficznie poprze/ przesunięcie krzywej popytu w prawo lub w lewo (tak jak to przedstawiono w przypadku relacji między zmianami dochodu i popytu).

2.4. Podaż i czynniki ją określające

Podaż danego dobra jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w określonym czasie.

2.4.1. Podaż a cena

Podaż, podobnie jak popyt, jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako z definicji - jest to cena. Podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku. Wzrost ceny powoduje ceteris parihus wzrost podaży, spadek ceny p«v

Rysunek 2.4. Typowa krzywa podaży

woduje natomiast zmniejszenie rozmiarów podaż)¹. Możemy to przedstawić graficznie (rys. 2.4)\

Wzrost ceny z c, do c_: powoduje wzrost podaży z Q, do Q_:; i odwrotnie, spadek ceny z c₂ do c, powoduje spadek podaży z Q_: do Q,. Dzieje się tak dlatego, że wzrost ceny powoduje ceteris paribus wzrost opłacalności produkcji, co motywuje producenta do zwiększania rozmiarów podaży. Odwrotnie oddziałuje spadek ceny. Graficznym odzwierciedleniem reakcji podaży na zmianę ceny jest poruszanie się po krzywej podaży w górę lub w dól. Silę tej reakcji możemy mierzyć: wrócimy do tego w dalszej części rozdziału.

2.4.2. Pozacenowe determinanty podaży

Rozmiary podaży określane są również przez czynniki pu/accnowc. Wśród nich należy wymienić: koszty wytwarzania, rentowność produkcji dóbr substytucyjnych, czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji) oraz inne czynniki o charakterze obiektywnym.

Porównanie kosztów całkowitych z całkowitym przychodem osiąganym ze zrealizowanej produkcji (inaczej - utargiem całkowitym) informuje producenta o osiąganej rentowności produkcji, czyli o realizacji funkcji celu. Zmiana kosztów produkcji może być spowodowana zmianami cen czynników wytwórczych, zmianami technologii i organizacji produkcji, a także zmianami polityki ekonomicznej

Podobnie jak w przypadku krzywej popytu, oznaczenie om współrzędnych na rysunku 2.4 nic wynika z poprzednich rozważań, że to podaż (zmienna zależna) jest okrcilana przez cenę (zmienna niezależna) Zgodnie z konwencja matematyczny oznaczenie osi powinno być odwrotne - na rzędnej (ot pionowa) powinniśmy odkładać wielkość podaży, na odciętej (ui pozioma) wielkość ceny. Zdecydowaliśmy się jednak na takie oznaczenie (niezgodne z konwcncjy matematyczny), by dostosować się do powszechnej konwencji przyjętej w podręcznikach ekonomii.