50

HISTORIA LITERATURY

Ignocy Krasicki, poematy heroikomiczne

Monachomachia

Monachomachia (czyli „wojna mnichów") jest poematem heroikomicznym. Jej treścią jest walka między członkami dwóch zakonów, karmelitów i dominikanów. Autor przedstawił mnichów jako ludzi leniwych, kłótliwych, niezbyt wykształconych, stroniących od książek, za to lubiących mocniejsze trunki.

Ignacy Krasicki zaprotestował tym utworem przeciwko mnożącym się w jego epoce, jak grzyby po deszczu, zakonom kontemplacyjnym. Członków tych zgromadzeń autor określa mianem świętych próżniaków. Biskupa warmińskiego stać było na krytyczny stosunek wobec stanu, do którego sam przynależał, chociaż nie miał odwagi podpisać utworu swoim nazwiskiem. Rozpoznano go jednak po stylu i poczuciu humoru. Efekt komiczny w utworze powoduje głównie połączenie stylu wysokiego z błahą treścią, co łamie zasadę decorum. Warto zapamiętać, że to właśnie z Monacho-machii pochodzi wiele funkcjonujących w zbiorowej świadomości cytatów, na przykład: nie wszystko złoto, co się świeci z góry [...]

/ śmiech niekiedy może być naukq Kiedy się z przywar, nie z ludzi natrząsa

Anty monachomachia

Monachomachia wywołała w Rzeczypospolitej falę oburzenia. Od jej autora zażądano przeprosin. Krasicki napisał więc Antymonochoma-chię, utwór, w którym rzekomo odwołuje swoje nieprzychylne wobec kleru opinie, tak naprawdę jednak je podtrzymując:

Jeżeli potwarz, sama pełznąć zwykła Jeżeli prawda, poprawcie się!

Myszeida

Ten poemat heroikomiczny odwołuje się do Batra-chomyomachii, pochodzącego prawdopodobnie z V wieku p.n.e. poematu o wojnie żab z myszami, a także do legendy o królu Popielu. W utworze Krasickiego myszy i szczury walczą z kotami oraz stojącym po stronie kotów Popielem. Sty! utworu jest podniosły, parodiuje epos antyczny, np. opisy pojedynków myszy i kotów przypominają sceny walk z Iliady. Jednocześnie poemat jest satyrą na społeczeństwo Rzeczypospolitej i jej ustrój (społeczność myszy i szczurów przypomina ludzką - istnieje władza, dyplomacja i określona hierarchia). Warto pamiętać, że to z Myszeidy pochodzi hymn Święta miłości kochanej ojczyzny.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: duchowieństwa, motywu władzy, motywu śmiechu

MYSZEID OS

PIEŚNI X.

PariuriuJi! mor te:. Hor.

v WARSZAWIE. 1778.

; Ylakfadem y drukiem Mich. Grolla. Okładka Mysie,dy i    Nad-omcjo J. K. Mci.

(1778) I-

Ignacy Krasicki, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki przez niegoż samego opisane

Powieść dydaktyczna wzorowana na powieści podróżniczo-przygodowej. Ma ona postać pamiętnika pisanego przez bohatera - tytułowego Mikołaja. Dzieli się na trzy księgi - pierwsza przedstawia jego dzieciństwo i młodość, druga opowiada o pobycie Mikołaja na utopijnej wyspie Nipu, trzecia stanowi rodzaj relacji ze zdarzeń po powrocie do cywilizacji.

Wyspa Nipu, na której przez pewien czas przebywa główny bohater, w niczym nie przypomina świata znanego Mikołajowi. To utopijna kraina, w której jedyną dopuszczalną formą władzy jest władza rodziców nad dziećmi. Nipuańczycy nie znają słów: kłamstwo, kradzież, zdrada, pochlebstwo. W życiu kierują się miłością i zgodą. Pracują dla wspólnego dobra, dużą rolę przywiązując do wychowania młodego pokolenia. Mikołaj pod wpływem nauk mistrza Xaoo wyzbywa się złych emocji, wad i niewłaściwych skłonności. Kiedy wraco do ojczyzny i swej rodzinnej miejscowości, próbuje przeszczepić wartości Nipuańczyków na polski grunt, ale okazuje się to niemożliwe.

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących utopii: motywu podróży, Arkadii

Powieść oświeceniowa wyrastająca z publicystyki, pojawia się w momencie zanikania tradycyjnego eposu. Jej forma i treść kształtuje się w opozycji wobec barokowego romansu pełnego niezwykłych, fantastycznych niestworzonych przygód. Opozycja ta powoduje silne osadzenie nowej powieści w problemach i realiach ówczesnego życia, podkreślane licznymi zabiegami sugerującymi autentyzm opisywanych zdarzeń.

Roman Dąbrowski, Ignacy Krasicki, [w:] Historia literatury polskiej, pod red. Anny Skoczek, t. 4: Oświecenie, 2003

Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła

Komedia polityczna napisana na zamówienie obozu reform, skupionego wokół króla Stanisława Augusto Poniatowskiego, miała wesprzeć zwolenników uchwalenia Konstytucji 3 maja. Sam autor tak wyjaśnił cel przyświecający pisaniu utworu: Wpajać w umysły prawidła zdrowe i uczciwe, zachęcać do cnót publicznych i domowych - było pisma mojego celem. Bohaterowie dramatu zestawieni są na zasadzie kontrastu. Podkomorzy i jego syn Walery to patrioci - myślą oni wartościami dobra ogółu i domagają się zniesienia liberum vefo, wzmocnienia władzy królewskiej i szukania sojuszników wśród sąsiadów. Tymczasem konserwatywny Starosta zachwyca się złotą wolnością, projekt zniesienia liberum veto uważa za zamach na przynależne szlachcie przywileje, a przyjaciół chętnie szukałby w Ameryce.

->

• do wykorzystania w prezentacjach dotyczących: obrazu Sarmatów, motywu ojczyzny - patriotyzmu, polszczyzny XVIII w.

Cała twórczość Niemcewicza z lat Sejmu Wielkiego podporządkowana jest tendencji politycznej, o czym świadczą również jego dramaty historyczne, Władysław pod Warną i Kazimierz Wielki, a przede wszystkim komedia „za sukcesy-ją tronu" jak wówczas nazywano Powrót posła (wyd. 1790, wyst. styczeń 1791).

Mieczysław Klimowicz, Oświecenie, 1975

Jon Matejko, Rejtan - Upadek Polski (1866)

Franciszek Karpiński, Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta

Utwór został napisany po trzecim zaborze. Znajdują się w nim aluzje do losu Legionów Polskich. W przemowie nad grobem króla, ujętej w sześciowersowe strofy, tytułowy sarmata przypomina klęski ojczyzny w stylu metaforycznych siedemnastowiecznych kazań. Ubolewa nad upadkiem ojczyzny, która kiedyś była zamożna w sławę i siłę, a teraz zniewolona leży w grobie, a jej obywatele, rozrzuceni po całym świecie, cierpią nędzę i są bezdomni. Pod koniec wiersza wersy robią się coraz krótsze, co często interpretuje się jako tłumiony szloch podmiotu lirycznego:

Santi Guici - nagrobek króla Zygmunta II Augusto w kaplicy Zygmuntowskiej (XVI w.}

Zygmuncie, przy twoim grobie.

Gdy nam już wiatr nie powieje,

Składam niezdatną w tej dobie Szablę, wesołość, nadzieję I tę lutnię biedną!...

Oto mój sprzęt cały! łzy mi tylko jedne Zostały!...