55

MORFOLOGIA

m

C. Klasa deklinacyjna M Ip <0; ztitaw końcówek:

	Lp	Lm
M	-0	-e, -i/y
D	-i/y	-i/y
C	-i/y	-om
B	-0	-e, -i/y
N	-ą	-ami (-mi)
Mc	-i/y	-ach
W	-i/y	-e, -i/y

Wszystkie rzeczowniki tej klasy są również miękkotematowe; ich tematy kończą się na fonetycznie miękkie, np. PRZYSTAŃ, PIĘKNOŚĆ, lub funkcjonalnie miękkie, np. OBRĘCZ, MYSZ, ZGORZEL. Wyróżniają się rzeczowniki z tematami wargowymi, ponieważ w wygłosie, czyli przed końcówką zerową w M i B lp spółgłoski te są twarde, stąd krew : krwią, Gołdap : Gołdapi.

W tym typie odmiany występują dwie końcówki M, B, W lm, a ich przydział jest uwarunkowany leksykalnie, por. dłonie : kości, obręcze : myszy, konwie : brwi, a nawet postacie // postaci. Rzeczowniki DŁOŃ i KOŚĆ mają w N lm archaiczną końcówkę -mi: dłońmi, kośćmi. W rzeczownikach na -ew zachodzi wymiana e : 0 przed końcówką zerową (por. krew : krwi).

2.3.4. Deklinacja pluraliów tantum

Rzeczowniki pluralia tantum, czyli nieposiadające regularnie form liczby pojedynczej (choć niepozbawione jej znaczenia, jeśli są policzalne, por. s. 93), dzielą się na dwie klasy rodzajowe - osobowe i nieosobowe. Różnią się one tym, że w odmianie osobowych B = D, a w nieosobowych B = M.

2.3.4.1. Rzeczowniki osobowe

Wyróżniamy tu tylko jedną klasę deklinacyjną z M -o, np. (ci) PAŃSTWO, z następującym zestawem końcówek:

M -o, D -a, C -u, B -a, N -em, Mc -u, W -o.

Odmieniają się tak rzeczowniki o znaczeniu zbiorowym utworzone przyrostkiem -ostwo, np. PROFESOROSTWO 'profesor i jego żona’, podobnie GENERAŁOSTWO, HRABIOSTWO.

Zaliczane dawniej do osobowych pluraliów tantum rzeczowniki ludzie i rodzice traktujemy inaczej: ludzie to forma supletywna do człowiek i odmienia się tak jak goicie; natomiast rodzice mają obecnie formy lp rodzic, rodzica... i należą w całości do typu 2.3.1.1.A(c) (por. królewicz).

23.4.2. Rzeczowniki nieosobowe

A.    Klasai\ deklinacyjna M -y/i; zestaw końcówek:

M -y/i, D -ów, -0, C -om, B -y/i, N -ami, Mc -ach, W -y/i

Klasa jta obejmuje rzeczowniki twardotematowe, łącznie z tylnojęzykowymi (stąd po -k-, -g- jest końcówka -i zamiast -y), np. OKULARY, WIDŁY, FUSY, FOCHY, ANDY, TATRY, IMIENINY, FLACZKI, ŁAZANKI, CIĘOI, też CZWORACZKI. W D występują końcówki -ów i -0, regulowane leksykalnie, por. jusów, flaczków, Andów, Sudetów, ale wideł, imienin, Tatr, łazanek, Do klasy tej należą również nazwy krajów WŁOCHY, WĘGRY, NIEMCY, które w Mc mają archaiczną końcówkę -ech, powodującą wymianę spółgłosek, por. we Włoszech, Niemczech, na Węgrzech (ale w Czechach, na Morawach).

B.    Klasa deklinacyjna M -e z końcówkami:

M -e, D -i, -0 (-ów), C -om, B -e, N -ami, Mc -ach, W -e.

W klasie tej znajdują się tylko rzeczowniki miękkotematowe, np. GRABIE, SPODNIE, KONOPIE, WAKACJE, NOŻYCE, KATOWICE, AUSPICJE. Tu również w D są różne końcówki: -i po spółgłoskach wargowych i grupach spółgłoskowych, por. grabi, spodni, wakacji; -0 w pozostałych wypadkach, np. sań, nożyc, Katowic, ale w niektórych wyrazach zapożyczonych pojawia się -ów, np. auspicjów.

C.    Klasa deklinacyjna M -a z końcówkami:

M -a, D -0, -i, -ów, C -om, B -a, N -ami, Mc -ach, W -a.

W klasie tej wyróżniamy trzy grupy ze względu na końcówkę D:

(a)    twardotematowe, które mają końcówkę -0, np. usta : ust, akta : akt, wrota : wrót’,

(b)    miękkotematowe z końcówką -i, np. oskrzela : oskrzeli, trzewia : trzewi;

(c)    nieliczne zarówno twardotematowe, np. aktywa, ludziska, jak i miękkotematowe typu militaria, które przyjmują końcówkę -ów, por, aktywów, ludzisków, militariów,