55 (268)

sadniczego. Bezpośrednio po oznaczeniu głównym, ale w sposób oddzielny (na przykład po kropce) można wstawić przyjęty symbol grupy lokalnej lub fazy rozwojowej. Do symboli oznaczających kulturę zostały włączone zapisy: WSR (kultura wczesnego średniowiecza), SRD (kultura średniowiecza), NOW (kultura czasów nowożytnych). Zostały one zrównane z przyjętymi dla kultur archeologicznych, pomimo że ich semantyka nie w pełni odpowiada zakresowi tego terminu. Decydująca była zawartość pojęciowa mieszcząca się bez reszty w ogólnej definicji kultury.

Wskazanie kultury, grupy i fazy rozwojowej określa chronologię w granicach czasu trwania tych jednostek taksonomicznych. W niektórych przypadkach — dotyczy to szczególnie badań poszukiwawczych i niektórych rodzajów badań sondażowych — pewna część źródeł nie ma rozpoznania kulturowego. Należy wówczas podać ogólne oznaczenie chronologii: jednoliterowe dla epok (P — paleolit, M — mezolit, N — neolit, B — epoka brązu) lub dwuliterowe dla wydzielonych w ich ramach okresów (PS — paleolit środkowy, NE — eneolit, B4 — czwarty okres epoki brązu itd.). Dla epoki żelaza rezygnujemy z symbolu ogólnego z uwagi na trywialność i brak właściwości różnicujących takiego rozpoznania. W to miejsce proponujemy wstawienie oznaczeń: H — okres halsztacki (uściślenie np. HC), L — okres lateński (uściślenie np. LP — laten późny) i R — okres wpływów rzymskich (uściślenie np. RW — wczesny okres rzymski).

Dwuliterowe określenia ram chronologii ogólnej pełnią także inną funkcję. W przypadkach, kiedy czas trwania kultury obejmuje kilka takich jednostek lub może być przypisany jednej z nich, właściwe im symbole służą do bliższego sprecyzowania chronologii względnej. Na przykład w oznaczeniach: ŁUŻ.B4-5., PRW.LP., WLB.R2. występują w takiej właśnie roli. W bliższych nam czasach nowożytnych oraz w średniowieczu datowanie oparte na widocznych cechach materiałowych jest coraz lepiej umiejscowione w ramach liczbowej skali czasu. W zapisie SRD. 14/15. wskazano przełom wieków dla kultury średniowiecza.

Przyjmujemy następujące znaki pomocnicze: kropka, dla oddzielenia symbolu nadrzędnego od uściślenia; znak dla oznaczenia przełomu faz lub okresów; znak pomiędzy wyznacznikami chronologii, dla oznaczenia czasu trwania w obu fazach i pomiędzy nimi; ten sam znak po wyznaczniku, dla oznaczenia możliwości trwania dalszego; jak wyżej, ale przed wyznacznikiem chronologii, dla oznaczenia możliwości trwania w okresie poprzedzającym. W nawiasach podawane są oznaczenia niepewne. Przykłady: KŁŻ.B4/B5(-) — kultura łużycka, przełom 4. i 5. okresu epoki brązu z niepewną możliwością trwania w głąb okresu 5.; WSR.A-B — wczesne średniowiecze, fazy A i B.

Powyższe uwagi są jedynie propozycją systemu notacji, wskazują ścieżkę, zresztą jedną z kilku możliwych, prowadzącą do jego opracowania. Tworząc system skrótów dla oznaczenia chronologii, należy przede wszystkim ustalić, nazwać i rozróżnić wszystkie jednostki taksonomiczne oraz wskazać sposób zapisu danych odnoszących się do rozciągłości chronologicznej i podrzędności uściśleń. Zapewni to wyczerpujący zasób i jednoznaczność przekazu. Należy także — co może okazać się szczególnie trudne — zyskać dla metody akceptację środowiska zawodowego i wprowadzić ją do praktyki badawczej. Opór może budzić m.in. żądany puryzm systemu. Jest to jednak podstawowy warunek wykorzystania archiwum źródeł jako pola problemowej selekcji danych. W przypadku innych cech precyzja ta jest niejako wymuszona jednoznacznością kodu liczbowego przyjętego dla wyróżników jako zbiorowości. Tutaj musi zostać osiągnięta poprzez wyczerpujący opis skrótowy każdego hasła oddzielnie.

System lapidarnych oznaczeń miejsc osadniczych, obiektów i warstw, które będziemy nazywali skrótami dla oznaczenia funkcji, należy utworzyć kierując się innymi przesłankami. Przyjmiemy zasadę ogólną, że w odniesieniu do wszystkich kategorii poznawczych skróty mogą być kilkuliterowe, przy czym każda następna litera uściśla informację. To uściślenie jest odpowiedzią na zadane pytanie. Zbiór takich pytań jest stały dla każdego poziomu poznawczego, z wyłączeniem poziomu identyfikacji zabytku, gdzie jego funkcja dana jest sama przez się.

W odniesieniu do miejsca osadniczego pytania są, a odpowiedzi mogą być, następujące: czym jest? — osadą (oznaczenie: „O”); jakiego rodzaju? — stałą (oznaczenie: , JR.”); o jakich właściwościach szczególnych? — z wydzieloną częścią produkcyjną (oznaczenie: „P”). Takie miejsce osadnicze otrzymuje zatem oznaczenie łączne: ORP. Rozwinięcie tego przykładu pokazane zostało w tabeli 4.

W innych przypadkach informacje sterowane tymi samymi pytaniami mogą być następujące: cmentarzysko — ciałopalne — popielnicowe; oznaczenie: CCP, lub: miejsce produkcji — piecowisko hutnicze — wytop żelaza; oznaczenie: PHZ. W przypadku obiektów: obiekt główny — dom mieszkalny — konstrukcja słupowa; oznaczenie GDS. Albo: obiekt elementarny — palenisko — bez konstrukcji. W tym przypadku właściwe oznaczenie musi uwzględniać miejsce puste na pozycji „właściwości szczególne”. Brak informacji oznaczamy literą „X”, a pełny zapis ma formę: EPX.

Tabela 4. Przykład zapisu funkcji miejsca osadniczego.

Symbol główny	Symbol pierwszego uściślenia	Symbol drugiego uściślenia	Symbol dalszych uściśleń
0 - osada	OR - osada stała OS - osada sezonowa OB. - obozowisko	ORR - osada stała wyłącznie mieszkalna ORJ - osada stała jed-nodworcza ORP - osada stała z częścią produkcyjną OSF - osada sezonowa wielofazowa	ORRO - stała osada mieszkalna z funkcją obronną ORPG - osada stała z piecami garncarskimi

119