55 (59)

zastygające na większych głębokościach. Wielkość zmian zależy też od chemicznego i mineralnego charakteru intrudowanych skał. Na przykład łupki ilaste pod wpływem wzrostu temperatury przeobrażają się w znacznie większym stopniu niż skały granitowe.

Ciśnienie

Ciśnienie w głębi skorupy ziemskiej wynika z ciężaru skał nadkładu (ciśnienie statyczne) lub jest efektem procesów tektonicznych (ciśnienie dynamiczne).

Ciśnienie statyczne zwiększa się stopniowo w miarę pogrążania się serii skalnych w coraz głębsze strefy skorupy ziemskiej. Proces ten zachodzi z reguły na dużych obszarach (metamorfizm regionalny). Natomiast wypiętrzanie masywów górskich powoduje regionalny spadek ciśnienia. W głębi skorupy ziemskiej ciężar skał nadkładu wytwarza ciśnienie hydrostatyczne (litostatyczne) działające we wszystkich kierunkach (ciśnienie wielokierunkowe). Podczas procesów metamorficznych ciśnieniu skał nadkładu towarzyszy też zazwyczaj ciśnieniu wody (pary wodnej), a niekiedy też innych gazów, przede wszystkim bezwodnika węglowego. Na dużych głębokościach ciśnienie gazów bywa częstokroć równe ciśnieniu hydrostatycznemu. Wzrost ciśnienia statycznego prowadzi głównie do zastępowania minerałów o strukturach luźniejszych przez minerały o strukturach bardziej skupionych, z gęściej upakowanymi atomami lub jonami. Minerały o większych objętościach cząsteczkowych są zastępowane minerałami o objętościach mniejszych. Łączy się to ze zmniejszaniem objętości skał, a zarazem ze wzrostem ich ciężaru właściwego.

Ciśnienie dynamiczne jest czynnikiem kinetycznym wytworzonym przez tektoniczne naciski. Ma ono charakter ciśnienia jednokierunkowego (ang. stres). Prowadzi do tworzenia się - tak charakterystycznych dla skał metamorficznych - tekstur kierunkowych (kliważu, złupkowania, foiiacji, laminacji metamorficznej itp.). Ciśnienie to powoduje rozpuszczanie (w stanie stałym) oraz rekrystalizację minerałów, prowadząc do