5

zwać agresywnym, wymaga — oprócz ogólnej orientacji w problematyce dotyczącej zachowania agresywnego — zrozumienia zasadniczych mechanizmów psychologicznych rządzących wychowaniem. Opisujemy tu zatem dwa odmienne podejścia do wychowania. Jedno — zalecające konsekwentne stosowanie kar i nagród zgodnie z zasadami behawioryzmu w powiązaniu ze znajomością potrzeb dzieci, oraz drugie — wskazujące na konieczność pobudzania własnej autentycznej motywacji dzieci do dobrego współżycia z ludźmi. Zasady porozumiewania się oraz wzajemna akceptacja uczuć odgrywają w tym drugim przypadku rolę dominującą. Kary i nagrody stają się zbędne lub wręcz szkodliwe.

Treść rozdziału III pozwoli Czytelnikowi zdobyć ogólną orientację w głównych nurtach psychoterapii. Znajomość dorobku praktyki psychologicznej w tym zakresie stanowi ważną podstawę planowania działalności pedagogicznej ukierunkowanej na przeciwdziałanie agresji u dzieci, gdy zaczyna się ona pojawiać w nadmiernym nasileniu lub zbyt często.

Projekt specjalnych zajęć z dziećmi o zachowaniach agresywnych jest omówiony bardzo szczegółowo w rozdziale IV. Został on poddany eksperymentalnej weryfikacji w latach siedemdziesiątych (Grochulska, 1982) oraz sprawdzony w praktyce psychologicznej i pedagogicznej w następnych latach. Ze szczególnym przeto zaufaniem polecamy go do realizacji w poradniach wychowawczych, szkołach oraz innych instytucjach opieki nad dzieckiem.

Propozycje zawarte w rozdziale ostatnim także były sprawdzane w praktyce. Ich realizacja nie została jednak tak szczegółowo zaprogramowana, jak wspomniana wyżej terapia. Wymaga zatem od nauczyciela więcej inwencji, ciągłego dostosowywania do warunków, potrzeb i możliwości dzieci z danej klasy. Szansa skuteczności jest tu tym większa, im lepiej nauczyciel zna i rozumie dzieci, z którymi pracuje.

'..ilyslakcja płynąca z takiej pracy, w którą człowiek an-i uje całe swoje doświadczenie, może być szczególnie duża.

Książkę adresujemy nie tylko do profesjonalistów — na-iii /ycieli, wychowawców, psychologów, lecz także do tych v\ s/yslkich, których interesuje prawdziwe wychowanie. Mamy nadzieję, że znajdą w niej materiał ułatwiający odpowiedź na pytanie o istotę i sens wychowania, o to, jak można dzieciom pomóc w trudnej sztuce życia zgodnego ze • Imlecznymi regułami, w którym znajduje się dość miejsca na rozwój wszystkich potencjalnych możliwości indywidualnego rozwoju, na podejmowanie decyzji i odpowiedzialną wolność tego, co się postanawia czynić. Nie ma na to golowej, ostatecznej odpowiedzi. Zdajemy sobie bowiem I nawę, że zarówno wśród teoretyków wychowania, jak i praktyków zdania mogą być podzielone, a prawda niekoniecznie musi leżeć wyłącznie po jednej stronie.