5

czasu zarówno podczas badania, jak i odczytywania oraz opracowywania odpowiedzi, a co więcej — narzucają badanemu pewną dowolność interpretacyjną. Pytań zamkniętych może być w kwestionariuszu o wiele więcej, nie ulega jednak wątpliwości, że zamknięcie pytań jest również stworzeniem ścisłych ram dla spraw, które dopiero chcemy poznać, co może nas narazić na zebranie danych niepełnych. Najlepsza wydaje się więc kombinacja: jedno pytanie otwarte i kilka zamkniętych dla każdego problemu.

PRZEPROWADZANIE BADANIA ANKIETOWEGO

Organizacja badania ankietowego w klasie nie jest związana z nadmiernymi trudnościami. Zasadniczo nauczyciel powinien młodym ludziom powiedzieć, w jakim celu ankieta jest przeprowadzana i jak będą wykęrzystane jej wyniki. Jeśli temat ankiety zainteresuje uczniów, najprawdopodobniej pojawią się pytania, czy będą im udostępnione rezultaty badań. Nauczyciel może powiedzieć uczniom, jakie fragmenty tych wyników będą im przedstawione.

Normalnym zachowaniem żywych i lubiących swego nauczyciela uczniów jest tendencja do głośnego wyrażania, zaraz po otrzymaniu formularzy ankiety, swego stosunku do przedstawionych w niej spraw. Wydaje się, że najrozsądniejsze w tej sytuacji byłoby namówienie uczniów do dyskusji na temat ankiety wkrótce po jej wypełnieniu. Tego rodzaju dyskusja może być bardzo, cenna wychowawczo. W trakcie wypełniania ankiety należy prosić uczniów, by nie rozmawiali i nie wymieniali uwag z kolegami.

Istotną sprawą jest stworzenie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania, a jednocześnie takiego porządku i nastawienia do pracy, które umożliwiałyby uczniom skoncentrowanie się. W związku z tym nie wolno nakłaniać uczniów do zwracania uwagi na styl, ortografię czy kaligrafię, nie można także liczyć na rzeczywiste zainteresowanie się ankietą, jeśli na przykład przeprowadza się ją przed klasówką z matematyki. Sposób poinformowania o ankiecie powinien być taki, by wzbudził zainteresowanie uczniów.: W pewnych sytuacjach dobrze jest prosić o zachowanie anonimowości wypowiedzi. Niektórzy badacze są jednak zdania, że w wypadku przeprowadzania ankiety w niewielkiej grupie badanych anonimowość nie pomoże, gdy nie ma porozumienia między nauczycielem a uczniami, przekonania o wzajemnym respektowaniu swych praw i o lojalności. W trakcie wypełniania ankiety można tłumaczyć zwroty lub wyrażenia, które nie są dostatecznie jasne.

Dobrze jest pamiętać, że zwykle w toku badania ankietowego uzyskujemy bardziej wartościowe dane wówczas, gdy pytamy o faktyczne stany rzeczy znane badanemu, niż gdy pytamy o opinię i poglądy. Niektórzy uczniowie świadomie lub nieświadomie zmieniają swoje wypowiedzi, aby podobały się one nauczycielowi, inni zaś mogą w ogóle postawionego im zadania nie traktować poważnie.

PRZEPROWADZANIE WYWIADU

Wywiad bywa czasem definiowany jako celowa rozmowa lub ustne użycie kwestionariusza. Można wyodrębnić następujące typy wywiadów:

1.    Wywiad swobodny — nazywamy niekiedy rozmową z ankietowanym; tę formę wywiadu stosuje się wówczas, gdy nauczyciel nie ma ścisłego planu przeprowadzenia rozmowy, spontanicznie zadaje pytania dotyczące różnych spraw, pozwala młodemu człowiekowi swobodnie mówić.

2.    Wywiad kierowany — w wywiadzie tego typu nauczyciel ma przygotowane projekty pytań, które następnie zadaje uczniowi.

3.    Wywiad mieszany — jest prawdopodobnie najczęściej stosowanym typem wywiadu, w którym szerokie pytania otwarte rozpoczynają omawianie danej sprawy, natomiast dokładne pytania, uprzednio przygotowane, dotyczy zagadnień szczegółowych związanych z tą sprawą. Niekiedy wywiad, w którym występują elementy wywiadu swobodnego i kierowanego, przybiera charakter rozmowy naprowadzającej na problem: oso-

207