5 rozpuszczalniki 2

42 ♦ MATERIAŁY

do narkotyków, dlatego należy stosować je przy odpowiedniej wentylacji. Jeśli to konieczne, trzeba nałożyć maskę, szczególnie w wypadku rozpylania. Nic należy zapominać o kremach ochronnych.

Bezpieczne stosowanie rozpuszczalników

1    otwieranie okna dla zapewnienia swobodnego przepływu powietrza

2    włączenie wyciągu do usuwania szkodliwych zapachów

3    używanie kremów do ochrony rąk

4    zakładanie masek przeciw gazom toksycznym

Zapach

To cecha charakterystyczna dla danego rozpuszczalnika, może też pochodzić z zanieczyszczeń. Zapach benzyny lakowej pochodzi od aromatycznych węglowodorów. Tak zwane rozpuszczalniki bezzapachowe są go pozbawione, ale przez to ich moc spada; mogą też nie tolerować dodatku żywic.

WODA JAKO ROZPUSZCZALNIK

Duża zawartość soli rozpuszczalnych, obecnych w nie oczyszczonej wodzie, może niszczyć akwarele, atramenty i akryle, dlatego do ich wykonania stosuje się wodę destylowaną.

Szczególnie poleca się używać jej do atramentów i emulsji temperowych.

RODZAJE

ROZPUSZCZALNIKÓW

Znamy siedem grup rozpuszczalników powstałych bez udziału wody:

Rozpuszczalniki terpentynowe

Najstarsze rozpuszczalniki stosowane w produkcji farb. Zawierają terpentynę, dipenten i olejek sosnowy (patrz s. 34 i 37). Terpentyna stanowi podstawowy składnik werniksów żywicznych, np. werniksu damarowego. Dipenten i olejek sosnowy opóźniają tworzenie powłoki, ten ostatni można stosować także jako substancję przeciw pienieniu się oraz przeciwbakteryjną.

Rozpuszczalniki węglowodorowe (apolarne)

Zastąpiły one terpeny.

Są najpopularniejszymi rozpuszczalnikami do pokrywania powierzchni. Rozpuszczalniki węglowodorowe dostępne w sprzedaży będące produktem destylacji ropy naftowej są mieszaninami pokrewnych związków.

Rozpuszczalniki węglowodorowe dzielą się na trzy klasy:

■    alifatyczne: proste, otwarte łańcuchy węglowodorów zwane parafinami (nie należy ich mylić

z opałowym olejem parafinowym, który jest mieszaniną węglow-odorów' naftowych); zawierają benzynę, parafinę, wazelinę i w’osk. Benzyna lakowa jest mieszanką węglowodorów alifatycznych i aromatycznych

■    naftenowe: napteniczne węglowodory cykliczne - związki zawierające zamknięte pierścienic. Bezzapachowe rozpuszczalniki mogą zawierać dużo naptenów, jeśli związki aromatyczne

były poddane uwodornianiu

■    aromatyczne: to cykliczne węglowodory zawierające pierścień benzenowy, np. ksylen i toluen.

Rozpuszczalniki tlenowe (polarne)

To rozpuszczalniki dla materiałów tworzących powłokę polarną.

np. szelak, estry celulozowe, mocznik/formaldchyd (U/F) i melamino/formaldehydowo (M/F) żywice i żywice winylowe.

Alkohole

Przykłady alkoholi - metanol (CI I,OH), etanol (C₂H₅OH), izopropanol (CII,ClI(OH)CII.O i butanol (CH₃CH₂CH₂CH₂OH). Spotykane są jako rozpuszczalniki żywic: szelaku, mastyksu i damary (patrz s. 35). Spirytus metylowy to etanol zawierający do 4% metanolu, który może być stosowany jako rozpuszczalnik do polioctanu winylu w utrwalaczach do rysunków węglem.

Estry

Mają charakterystyczny zapach. Najbardziej znany jest octan amylowy. stosowany w klejach i lakierze do paznokci. Octan etylu i butylu, występują w- utrwalaczach w aerozolu i lakierach celulozowych. Są wysoce łatwopalne i narkotyczne.

Ketony

Ketony, podobnie jak aceton, stosowane są przez, konserwatorów do usuwania werniksów nierozpuszczalnych w węglowodorach. Benzyna lakowa pełni w tym wypadku role rozcieńczalnika.

Aceton ma szerokie zastosowanie. To podstawowy składnik większości przemysłowych zmywaczy farb. Miesza się dobrze we wszystkich proporcjach z wodą, olejem i wieloma innymi rozpuszczalnikami. Jest szczególnie użyteczny w' mieszankach rozpuszczalników.

Etery glikolowe

Ta grupa rozpuszczalników zawierająca I-etoksyetanol (cellosolve) stanowi składnik specjalistycznych lakierów opartych na naturalnych żywicach, nitrocelulozie i żywicach syntetycznych. Jeśli nie ma odpowiednich warunków, należy ich unikać, gdyż skóra łatwo je wchłania, powodując nieodwracalne zmiany toksyczne.