56 (151)

KWIATOŃ

łemkowska cerkiew w Beskidzie Niskim

Oto charakterystyczna sylwetka trójdzielnej cerkwi łemkowskiej z łamanym dachem krytym gontem. Wieża została nadbudowana nad babiiicem (czyli kruchtą, przedsionkiem), drugi hełm nakrywa nawę główną, trzeci - prezbiterium. Obecnie świątynia służy katolikom.

To jedna z najpiękniejszych drewnianych świątyń w Polsce i zarazem ciekawe świadectwo przenikania się wpływów wschodu i zachodu na terenie naszego kraju. Do dziś trwają spory, również w gronie samych zainteresowanych, czy Łemkowie to osobny naród, czy tez grupa etniczna wewnątrz narodu ukraińskiego, z którym jest najbliżej spokrewniona językowo. Przypuszcza się, że odrębna kultura Łemków wykształciła się podczas kolonizowania trudno dostępnego obszaru Beskidu Niskiego przez osadników różnego pochodzenia. Proces ten rozpoczął się na większą skalę dopiero w XVI wieku. Wtedy tez, jak świadczą dokumenty, powstały na tym terenie

pierwsze cerkwie. W wyniku unii brzeskiej z 1596 roku, na mocy której Kościół prawosławny w Rzeczypospolitej uznał zwierzchność papieża, zachowując dotychczasową wschodnią liturgię, Łemkowie stali się grekokatolikami. Stworzyli wówczas własny styl budownictwa cerkiewnego, niespotykany nigdzie indziej. Łączy on w harmonijny sposób elementy wschodnie z zachodnimi: do tradycyjnego podłużnego korpusu cerkwi dodawano zazwyczaj wieżę wzorowaną na małopolskich kościółkach i kryte gontem barokowe hełmy. Cerkiew w Kwiatoniu (wg tradycji z 1700 r.) stanowi jeden z najstarszych i wyjątkowo pięknych przykładów tego rodzaju budowli. Takich „klasycznych" świątyń łemkowskich zachowało się bardzo niewiele, gdyż II wojna światowa i akcja wysiedleńcza przeprowadzona przez władze komunistyczne w 1947 roku doprowadziła do rozproszenia tej społeczności i zniszczenia jej wielowiekowego dorobku Podobne cerkwie zobaczyć można jeszcze w Tyliczu (1743), Świątkowej Wielkiej (1757), Czarnej (1764) i kilku innych miejscowościach oraz w skansenach w Sanoku i Nowym Sączu. Te, które powstały później, mają bardziej uproszczoną konstrukcję i częściej przypominają cerkwie prawosławne.

56