5 (1562)

bardziej surowemu wymaganiu, ażeby wielokrotnie trafiać do celu o średnicy trzech cali (7,5 cm) z odległości dwa razy większej. Podobnie przewidywanie, że dojdzie do zaćmienia Słońca w ciągu miesięcy jesiennych, łatwiej się spełni aniżeli przewidywanie, że zaćmienie nastąpi w określonym momencie danego dnia jesienią tego roku. Pierwsze z tych przewidywań potwierdzi się, jeżeli zaćmienie nastąpi w ciągu jednego z około stu dni; drugie zostanie obalone, jeżeli zaćmienie nie nastąpi w ciągu ułamka sekundy od podanego w nim momentu. Drugie z przewidywań może okazać się fałszywe przy prawdziwości pierwszego, ale nie odwrotnie, dlatego też musi ono czynić zadość surowszym kryteriom kontroli doświadczalnej niż te, które przyjmuje się dla przewidywania pierwszego.

Bardziej sprecyzowany język naukowy pomaga wyjaśnić, dlaczego tak wiele przekonań zdroworozsądkowych cechuje trwałość często wykraczająca poza wiele stuleci, a przypadająca w udziale tylko niewielu teoriom naukowym. Trudniej wynaleźć teorię, która nie ulegnie zachwianiu wielokrotnie konfrontowana z wynikami starannie przeprowadzonych eksperymentów, jeśli stawiamy wysokie wymagania zgodności między danymi eksperymentalnymi a przewidywaniami opartymi na owej teorii, niż wtedy gdy wymagania są nierygorystyczne, a dopuszczalne dane eksperymentalne nie muszą być ustalane przy pomocy starannie kontrolowanych czynności. W rzeczywistości, bardziej rozwinięte nauki określają prawie zawsze zakres, w jakim przewidywania oparte na teorii mogą odchylać się od wyników eksperymentu nie obalając teorii. Granice takich dopuszczalnych odchyleń są zazwyczaj bardzo wąskie, tak że rozbieżności między teorią a eksperymentem, które zdrowy rozsądek gotów by uznać za nieistotne, często uważa się za zgubne dla adekwatności teorii.

Równocześnie, jakkolwiek ze względu na swą większą precyzję twierdzenia naukowe narażone są bardziej na obalenie niż mniej precyzyjne przekonania zdroworozsądkowe, twierdzenia naukowe mają jednak znaczną nad nimi wyższość. Łatwiej można je włączyć do obszernych, lecz jasno formułowanych systemów wyjaśnień. Gdy zostaną dostatecznie potwierdzone przez dane eksperymentalne, systemy takie często kodyfikują nieprzewidziane związki zależności istniejące pomiędzy eksperymentalnie stwierdzalnymi, lecz różnymi od siebie faktami różnego typu. W konsekwencji, dane potwierdzające zdania należące do takiego systemu mogą się często akumulować szybciej i obejmować większą ilość faktów niż zdania (takie jak przekonania zdroworozsądkowe) nie należące do systemu. Dzieje się tak dlatego, że uzasadnienie dla zdań takiego systemu można uzyskać w drodze obserwacji szerokiej klasy zdarzeń, z których wielu w owych zdaniach nie wymienia się nawet wyraźnie, ale które są jednak ważnym źródłem uzasadnienia rozważanych zdań ze względu na relacje zależności między zdarzeniami danej klasy stwierdzanymi w systemie. Na przykład, w celu sprawdzania założeń co do chemicznej struktury różnych substancji korzysta się z danych analizy spektroskopowej, a dla poparcia teorii światła odwołujemy się do eksperymentów dotyczących własności ciał stałych. Krótko mówiąc, zwiększając precyzję twierdzeń i włączając je w logicznie powiązane systemy wyjaśnień, nowoczesna nauka potęguje zdolności selektywne swej metody sprawdzania i zyskuje nowe źródła danych przydatnych dla swych rozstrzygnięć.

5. Wspomnieliśmy już mimochodem, że o ile wiedza zdroworozsądkowa przeważnie koncentruje się na badaniu wpływu zdarzeń na sprawy mające szczególną wartość dla ludzi, teoria naukowa na ogół nie ma tak ograniczonego charakteru. Poszukiwanie systematycznych wyjaśnień wymaga, ażeby badania dotyczyły związków zależności między przedmiotami niezależnie od ich stosunku do ludzkich wartości. Biorąc zatem za przykład wypadek skrajny, astrologia bada względne położenia gwiazd i planet, aby określić wpływ ich wzajemnych pozycji na losy ludzkie ; astronomia natomiast bada względne położenia i ruchy ciał niebieskich nie biorąc pod uwagę ich odniesienia do losów ludzkich istot. Również hodowcy koni i innych zwierząt posiedli dużą umiejętność i wiedzę o tym, jak rozwijają się rasy zwierząt, mogących służyć określonym ludzkim celom; teoretycy biologowie natomiast tylko ubocznie zajmują się takimi problemami, a interesują się między innymi analizą mechanizmów dziedziczenia i ustalaniem praw rozwoju genetycznego.

Wszelako z owej różnicy w orientacji wiedzy teoretycznej a zdroworozsądkowej wynika pewna ważna konsekwencja: nauka mianowicie świadomie pomija zewnętrzne walory przedmiotów i twierdzenia naukowe”często zdają się mieć jedynie nikły związek z wydarzeniami i właściwościami codziennego życia. Zdaniem wielu ludzi, ńa przykład, przepaść nie do przekroczenia dzieli teorię elektromagnetyczną, tłumaczącą w sposób systematyczny zjawiska optyczne, od wspaniałych barw, jakie możemy oglądać o zachodzie słońca; zaś chemię koloidów, która dopomaga nam zrozumieć budowę żywych organizmów, dzieli również’ nie do przekroczenia dystans od różnorodnych cech osobowości właściwych ludzkim istotom.

Oczywiście należy przyznać, że w twierdzeniach naukowych występują niezmiernie abstrakcyjne pojęcia i że ich,,związek ze znanymi nam własnościami przedmiotów w ich zwykłym środowisku bynajmniej nie jest oczywisty. Mimo to, również nie ulega wątpliwości, że istnieje związek między owymi twierdzeniami a sprawami życia codziennego. Należy pamiętać, że wysoce abstrakcyjny charakter pojęć naukowych i ich pozorne „oddalenie" od cech, jakie stwierdzamy w przedmiotach w naszym potocznym doświadczeniu, to nieuniknione następstwo poszukiwania systematycznych i ogólnych wyjaśnień. Wyjaśnienia takie można konstruować tylko wtedy, gdy potrafimy wykazać, że obecność znanych nam własności oraz relacji służących zwykle do identyfikowania i rozróżniania indywidualnych przedmiotów i zdarzeń jest zależna od obecności innych wewnętrznych własności relacyjnych lub strukturalnych, które charakteryzują na różne sposoby obszerną klasę przedmiotów i procesów. W związku z tym, chcąc podać wyjaśnienie jakościowo różnych przedmiotów, trzeba scharakteryzować owe strukturalne własności abstrakcyjne nie odwołując się do indywidualizujących własności i relacji znanych nam z potocznego doświadczenia. Właśnie chcąc uzyskać taką ogólność definiuje się, na przykład, w fizyce temperaturę ciał nie w odniesieniu do bezpośrednio odczuwanych różnic ciepła, lecz w terminach abstrakcyjnie określonych relacji, charakteryzujących obszerną klasę odwracalnych procesów cieplnych.

Jednakże, jakkolwiek wiedzę naukową niewątpliwie charakteryzuje abstrakcyj-ność sformułowań, byłoby oczywistym błędem przypuszczać, że wiedza zdroworozsądkowa nie posługuje się pojęciami abstrakcyjnymi. Każdy, kto wierzy, że człowiek jest istotą śmiertelną, z pewnością posługuje się abstrakcyjnymi pojęciami,

2* 19